برگشت ارتودنسی: علت و درمان

دندان‌ها همواره در حال حرکت‌ هستند، به همین دلیل بسیاری از بیماران دچار برگشت ارتودنسی یعنی اتفاقی می‌شوند که باعث می‌شود دندان‌ها به تدریج از حالت ردیف و مرتب خود خارج شوند و انجام یک دوره درمان ارتودنسی دیگر ضروری شود. حرکت دندان‌ها پس از باز کردن سیم‌کشی از عامل‌های مختلفی نشأت می‌گیرد که دامنه آنها از ژنتیک تا عادت به دندان قروچه متغیر است. به همین دلیل است که مرحله نگهداری و استفاده از پلاک نگهدارنده یا ریتینر برای این که تا پایان عمر لبانتان به لبخندی زیبا و جذاب با دندان‌های ردیف و مرتب گشوده شود، بسیار مهم است.

دلایل برگشت ارتودنسی

ساختارهای نگهدارنده دندان‌های مرتب شده برای عادت کردن به موقعیت جدید، پس از اتمام ارتودنسی نیاز به زمان دارد. دندان‌ها به مرور زمان در وضعیت جدید تثبیت می‌شود، اما همواره احتمال برگشت ارتودنسی وجود دارد. اگرچه گرایش طبیعی دندان‌ها به بازگشت به موقعیت اولیه دلیل اصلی استفاده از ریتینر است، اما عامل‌های متعددی برای برگشت ارتودنسی وجود دارد که مهم‌ترین آنها را در ادامه بررسی می‌کنیم.

دندان قروچه

نیروهای مربوط به روی هم ساییدن دندان‌ها و دندان قروچه فک پایین را رو به جلو حرکت می‌دهد و فشار مضاعفی را به دندان‌های بالا وارد می‌کند. فشار مداوم روی قوس دندان‌های بالا باعث جابجایی دندان‌ها و نامرتب شدن آنها می‌شود. بسیاری از افراد بدون این که خود متوجه باشند، هنگام خواب دندان قروچه می‌کنند.

ژنتیک

حتی اگر دندان‌های دائمی به نحوی ردیف و مرتب درآمده باشد، ژنتیک باعث کج و نامرتب شدن دندان‌ها در دوران بزرگسالی می‌شود.

دندان غائب

واکنشی طبیعی موسوم به “انحراف مزیال” باعث حرکت کردن دندان‌ها به سمت جلو می‌شود. چنانچه یک دندان از دست برود، جای خالی آن فضایی را برای بقیه دندان‌ها ایجاد می‌کند که حرکت قابل توجه دندان‌ها را تسهیل می‌کند و به نامرتبی دندان‌ها دامن می‌زند.

سن

هرچه سن بالاتر می‌رود، دندان‌ها ضعیف‌تر می‌شود. همان‌طور که مینای محافظ دندان به مرور ساییده می‌شود و نازک‌تر می‌گردد، دندان تحت فشار خم و جابجا می‌شود. حرکت دندان در اثر افزایش سن در دندان‌های پیشین پایین رایج‌تر است.

درمان

پلاک نگهدارنده

نیروهای متعددی باعث بازگشت درمان ارتودنسی می‌شود. به همین دلیل است که دندان‌های به تازگی یا چندی پیش مرتب شده باید با استفاده از نگهدارنده ثابت یا متحرک ارتودنسی ثابت نگه داشته شود. نتیجه نهایی تابعی از تعهد بیمار در استفاده از نگهدارنده ارتودنسی است.

همان‌طور که سالم و تمیز نگه داشتن دندان‌ها وظیفه‌ای مادام‌العمر است، حفظ لبخند زیبای به دست آمده نیز نیاز به مراقبتی همیشگی و استفاده درازمدت از ریتینر دارد.

انواع نگهدارنده های ارتودنسی

متخصص ارتودنسی ریتینر مناسب را با توجه به آناتومی منحصر به فرد دهان هر بیمار و وضعیت دندان‌های وی تجویز می‌کند. ریتینرهای جدید ظریف‌تر و راحت‌تر هستند و به طور سفارشی ساخته می‌شوند تا به خوبی روی دندان‌ها قرار بگیرند. نگهدارنده ارتودنسی انواع مختلفی دارد که از آن جمله می‌توان به پلاک متحرک هاولی، ریتینر اسیکس و ریتینر ثابت اشاره کرد.

• ریتینر هالی: این نگهدارنده از آکریلیک و فلز ساخته می‌شود. بخش آکریلیک سقف دهان را می‌پوشاند یا کنار زبان پشت دندان‌های پایین قرار می‌گیرد. بخش‌های فلزی سبک پلاک هاولی روی دندان‌های پایه گیر داده می‌شود تا سیم قوسی شکل و ریتینر محکم روی دندان‌ها بماند. این سیم اجازه نمی‌دهد که دندان‌های پیشین فک بالا کج و نامرتب شود.

• ریتینر اسیکس: ریتینر اسیکس پلاک پلاستیکی شفافی شبیه به پلاک ارتودنسی نامرئی است که برای ساخت آن نیاز به قالب‌گیری از دندان‌ها است. ریتینر اسیکس بدون آن که جلب توجه کند به خوبی روی هر دندان قرار می‌گیرد. این شیوه نگهداری سه بعدی به بهترین و مطمئن‌ترین شکل نتیجه درمان ارتودنسی را حفظ می‌کند. به علاوه پلاک Essix نامرئی است و باعث ناراحتی خاطر بیماران نوجوان و بزرگسال نمی‌شود.

• نگهدارنده ثابت: این وسیله از طریق سیم‌هایی سبک حفظ مادام‌العمر نتیجه را تضمین می‌کند. نگهدارنده ثابت به پشت دندان‌ها چسبانده می‌شود. ریتینرهای ثابت معمولاً به پشت دندان‌های پیشین فک پایین یعنی دندان‌هایی متصل می‌شود که احتمال برگشت آنها بیش از بقیه دندان‌ها است. فقط متخصص می‌تواند این ریتینر را بردارد، اما خوردن غذاهای چسبناک یا سفت باعث شل شدن آن می‌شود. اگر ریتینر ثابت آسیب ببیند، برای ترمیم آن باید به متخصص ارتودنسی مراجعه کرد.

طریقه استفاده از ریتینرها

بیمار باید بلافاصله پس از اتمام ارتودنسی به طور دائم، پس از مدتی فقط شب‌ها و در نهایت فقط یک یا دو شب در هفته از ریتینر متحرک استفاده کند. اکثر بیماران باید تا پایان عمر از ریتینر استفاده کنند.

ریتینر تنها روش برای حفظ هزینه و زمانی است که برای درمان ارتودنسی صرف شده است. احتمال برگشت ارتودنسی همواره وجود دارد، خوشبختانه ریتینر روشی ساده برای مقابله با نیروهایی است که دندان‌ها را به سمت موقعیت اولیه می‌کشد.

همچنین ریتینر در حد فاصل بین دو جلسه ارتودنسی به عنوان نوعی ابزار اندازه‌گیری به کار برده می‌شود. میزان سفت بودن ریتینر هنگام قرار دادن روی دندان‌ها نشان دهنده میزان حرکت دندان‌ها است.

مراقبت از نگهدارنده

نگهدارنده نیز نیاز به نگهداری دارد. استفاده مناسب از ریتینر در گرو مراقبت از آن است. تمیز نگهداشتن ریتینر اسیکس آسان است؛ کافی است پلاک را در آب گرم (نه داغ) قرار دهید و قرص جوشان مخصوص تمیز کردن دندان مصنوعی یا ریتینر را در آب بیاندازید.

ریتینر ثابت را می‌توانید هنگام مسواک زدن تمیز کنید، اما ذرات غذا غالباً بین سیم و دندان گیر می‌کند. بنابراین باید نخ موم‌دار را زیر سیم بیاندازید و ذرات غذا را خارج کنید. با فلاس تریدر راحت‌تر می‌توانید ریتینر ثابت را تمیز کنید.

طول عمر متوسط ریتینر اسیکس، بسته به شیوه استفاده و مراقبت بیمار، حدود دو تا پنج سال است. ریتینر نیز مانند تمام وسایل ارتودنسی در برابر ساییدگی ناشی از جویدن و دندان قروچه آسیب‌پذیر است. همچنین اگر به خوبی از نگهدارنده مراقبت نکنید، احتمال ترک خوردن آن وجود دارد. چون استفاده از ریتینر پس از اتمام ارتودنسی الزامی است، ما بیماران را تشویق می‌کنیم که به طور منظم برای ترمیم یا تعویض ریتینر به کلینیک مراجعه کنند. ترمیم یا ساخت ریتینر جدید مستلزم پرداخت هزینه است، اما شکی نیست که سالم و مرتب نگهداشتن دندان‌ها ارزش پرداخت این هزینه‌های جزیی را دارد.

برای این که نگهدارنده آسیب نبیند، زمانی که از آن استفاده نمی‌کنید، حتماً آن را داخل جعبه مخصوص قرار دهید. اگر باید ریتینر را با خود به محل کار یا تحصیل ببرید، مراقب‌اش باشید. ریتینرهای بسیاری هنگام صرف غذا بین دستمال سفره قرار داده شده‌اند و در اثر بی‌دقتی شکسته‌اند.

ضرورت استفاده از ریتینر

استفاده نکردن از ریتینر لزوماً به برگشت ارتودنسی و بازگشت دندان‌ها به وضعیت اولیه منجر نمی‌شود. برگشت ارتودنسی به اصلاحات انجام شده و نوع نامرتبی درمان شده بستگی دارد. اصلاحات ارتودنسی غالباً فقط دندان‌ها را حرکت نمی‌دهد، بلکه شامل تغییراتی در استخوان فک، لثه و دندان می‌شود و بر ساختار عضلانی اطراف دهان نیز اثر می‌گذارد. بعید است که بازگشت ارتودنسی تمام این تغییرات را خنثی کند و وضعیت دندان‌ها به خانه اول برگردد؛ به ویژه اگر ساختارها رشد کرده باشد.

برخی متخصصین معتقداند که اکثر بیماران نیازی به ریتینر ندارند. اما مشکل اینجا است که نمی‌توان با قطعیت تعیین کرد که استفاده از نگهدارنده برای کدام بیماران ضروری است؛ بنابراین ما موفقیت درمان را به شانس محول نمی‌کنیم و ریتینر را برای تمام بیماران تجویز می‌کنیم.

در مجموع استفاده از ریتینر اجباری نیست، اما اکیداً توصیه می‌شود و بخشی از پروتکل‌های اصلی درمان ارتودنسی محسوب می‌شود. متخصص ارتودنسی فقط استفاده از ریتینر را توصیه می‌کند و تصمیم‌گیری نهایی به عهده خود بیمار است. همه چیز بستگی به خواسته درازمدت بیمار دارد.

درمان مجدد

برگشت ارتودنسی قابل درمان است. یک راه‌حل استفاده از بریس‌های شفافی مانند ارتودنسی نامرئی است که دندان‌ها را به موقعیت صحیح هدایت و آنها را مرتب می‌کند. ارتودنسی نامرئی می‌تواند موارد برگشت ارتودنسی را به خوبی درمان کند. در این روش از مجموعه پلاک‌های متحرک شفافی استفاده می‌شود که به طور سفارشی برای مرتب کردن دندان‌های هر بیمار ساخته می‌شود. دیگر مشکلات مربوط به نامرتبی دندان‌ها باید با استفاده از ریتینرهای مخصوص یا بریس‌های فلزی معمولی اصلاح شود.