برگشت ارتودنسی: علت و درمان

دندان‌ها همواره در حال حرکت‌ هستند، به همین دلیل بسیاری از بیماران دچار برگشت ارتودنسی یعنی اتفاقی می‌شوند که باعث می‌شود دندان‌ها به تدریج از حالت ردیف و مرتب خود خارج شوند و انجام یک دوره درمان ارتودنسی دیگر ضروری شود. حرکت دندان‌ها پس از باز کردن سیم‌کشی از عامل‌های مختلفی نشأت می‌گیرد که دامنه آنها از ژنتیک تا عادت به دندان قروچه متغیر است. به همین دلیل است که مرحله نگهداری و استفاده از پلاک نگهدارنده یا ریتینر برای این که تا پایان عمر لبانتان به لبخندی زیبا و جذاب با دندان‌های ردیف و مرتب گشوده شود، بسیار مهم است.

دلایل برگشت ارتودنسی

ساختارهای نگهدارنده دندان‌های مرتب شده برای عادت کردن به موقعیت جدید، پس از اتمام ارتودنسی نیاز به زمان دارد. دندان‌ها به مرور زمان در وضعیت جدید تثبیت می‌شود، اما همواره احتمال برگشت ارتودنسی وجود دارد. اگرچه گرایش طبیعی دندان‌ها به بازگشت به موقعیت اولیه دلیل اصلی استفاده از ریتینر است، اما عامل‌های متعددی برای برگشت ارتودنسی وجود دارد که مهم‌ترین آنها را در ادامه بررسی می‌کنیم.

دندان قروچه

نیروهای مربوط به روی هم ساییدن دندان‌ها و دندان قروچه فک پایین را رو به جلو حرکت می‌دهد و فشار مضاعفی را به دندان‌های بالا وارد می‌کند. فشار مداوم روی قوس دندان‌های بالا باعث جابجایی دندان‌ها و نامرتب شدن آنها می‌شود. بسیاری از افراد بدون این که خود متوجه باشند، هنگام خواب دندان قروچه می‌کنند.

ژنتیک

حتی اگر دندان‌های دائمی به نحوی ردیف و مرتب درآمده باشد، ژنتیک باعث کج و نامرتب شدن دندان‌ها در دوران بزرگسالی می‌شود.

دندان غائب

واکنشی طبیعی موسوم به “انحراف مزیال” باعث حرکت کردن دندان‌ها به سمت جلو می‌شود. چنانچه یک دندان از دست برود، جای خالی آن فضایی را برای بقیه دندان‌ها ایجاد می‌کند که حرکت قابل توجه دندان‌ها را تسهیل می‌کند و به نامرتبی دندان‌ها دامن می‌زند.

سن

هرچه سن بالاتر می‌رود، دندان‌ها ضعیف‌تر می‌شود. همان‌طور که مینای محافظ دندان به مرور ساییده می‌شود و نازک‌تر می‌گردد، دندان تحت فشار خم و جابجا می‌شود. حرکت دندان در اثر افزایش سن در دندان‌های پیشین پایین رایج‌تر است.

درمان

پلاک نگهدارنده

نیروهای متعددی باعث بازگشت درمان ارتودنسی می‌شود. به همین دلیل است که دندان‌های به تازگی یا چندی پیش مرتب شده باید با استفاده از نگهدارنده ثابت یا متحرک ارتودنسی ثابت نگه داشته شود. نتیجه نهایی تابعی از تعهد بیمار در استفاده از نگهدارنده ارتودنسی است.

همان‌طور که سالم و تمیز نگه داشتن دندان‌ها وظیفه‌ای مادام‌العمر است، حفظ لبخند زیبای به دست آمده نیز نیاز به مراقبتی همیشگی و استفاده درازمدت از ریتینر دارد.

انواع نگهدارنده های ارتودنسی

متخصص ارتودنسی ریتینر مناسب را با توجه به آناتومی منحصر به فرد دهان هر بیمار و وضعیت دندان‌های وی تجویز می‌کند. ریتینرهای جدید ظریف‌تر و راحت‌تر هستند و به طور سفارشی ساخته می‌شوند تا به خوبی روی دندان‌ها قرار بگیرند. نگهدارنده ارتودنسی انواع مختلفی دارد که از آن جمله می‌توان به پلاک متحرک هاولی، ریتینر اسیکس و ریتینر ثابت اشاره کرد.

• ریتینر هالی: این نگهدارنده از آکریلیک و فلز ساخته می‌شود. بخش آکریلیک سقف دهان را می‌پوشاند یا کنار زبان پشت دندان‌های پایین قرار می‌گیرد. بخش‌های فلزی سبک پلاک هاولی روی دندان‌های پایه گیر داده می‌شود تا سیم قوسی شکل و ریتینر محکم روی دندان‌ها بماند. این سیم اجازه نمی‌دهد که دندان‌های پیشین فک بالا کج و نامرتب شود.

• ریتینر اسیکس: ریتینر اسیکس پلاک پلاستیکی شفافی شبیه به پلاک ارتودنسی نامرئی است که برای ساخت آن نیاز به قالب‌گیری از دندان‌ها است. ریتینر اسیکس بدون آن که جلب توجه کند به خوبی روی هر دندان قرار می‌گیرد. این شیوه نگهداری سه بعدی به بهترین و مطمئن‌ترین شکل نتیجه درمان ارتودنسی را حفظ می‌کند. به علاوه پلاک Essix نامرئی است و باعث ناراحتی خاطر بیماران نوجوان و بزرگسال نمی‌شود.

• نگهدارنده ثابت: این وسیله از طریق سیم‌هایی سبک حفظ مادام‌العمر نتیجه را تضمین می‌کند. نگهدارنده ثابت به پشت دندان‌ها چسبانده می‌شود. ریتینرهای ثابت معمولاً به پشت دندان‌های پیشین فک پایین یعنی دندان‌هایی متصل می‌شود که احتمال برگشت آنها بیش از بقیه دندان‌ها است. فقط متخصص می‌تواند این ریتینر را بردارد، اما خوردن غذاهای چسبناک یا سفت باعث شل شدن آن می‌شود. اگر ریتینر ثابت آسیب ببیند، برای ترمیم آن باید به متخصص ارتودنسی مراجعه کرد.

طریقه استفاده از ریتینرها

بیمار باید به طور فوری پس از پایان درمان ارتودنسی، روزانه و سپس به تدریج تا روزهای معین در هفته از ریتینر متحرک استفاده نماید. بیشتر بیماران نیاز دارند تا تا پایان عمر از ریتینر استفاده کنند.

ریتینر به عنوان یک وسیله حفظ نتایج درمان ارتودنسی حائز اهمیت است. استفاده مداوم از ریتینر به عنوان یک رویه ثابت می‌تواند از برگشت تغییرات و تثبیت موقعیت دندان‌ها جلوگیری کند. این ابزار موثری در مقابله با نیروهایی است که سعی در بازگشت دندان‌ها به موقعیت اولیه دارند.

همچنین، در مراحل مختلف درمان ارتودنسی، ریتینر به عنوان یک ابزار اندازه‌گیری بین جلسات مورد استفاده قرار می‌گیرد. ارتفاع و سفتی ریتینر نشان‌دهنده‌ی حرکت دندان‌ها و پیشرفت درمان می‌باشد.

مراقبت از نگهدارنده

نگهدارنده نیز نیاز به نگهداری دارد. استفاده مناسب از ریتینر در گرو مراقبت از آن است. تمیز نگهداشتن ریتینر اسیکس آسان است؛ کافی است پلاک را در آب گرم (نه داغ) قرار دهید و قرص جوشان مخصوص تمیز کردن دندان مصنوعی یا ریتینر را در آب بیاندازید.

ریتینر ثابت را می‌توانید هنگام مسواک زدن تمیز کنید، اما ذرات غذا غالباً بین سیم و دندان گیر می‌کند. بنابراین باید نخ موم‌دار را زیر سیم بیاندازید و ذرات غذا را خارج کنید. با فلاس تریدر راحت‌تر می‌توانید ریتینر ثابت را تمیز کنید.

طول عمر متوسط ریتینر اسیکس، بسته به شیوه استفاده و مراقبت بیمار، حدود دو تا پنج سال است. ریتینر نیز مانند تمام وسایل ارتودنسی در برابر ساییدگی ناشی از جویدن و دندان قروچه آسیب‌پذیر است. همچنین اگر به خوبی از نگهدارنده مراقبت نکنید، احتمال ترک خوردن آن وجود دارد. چون استفاده از ریتینر پس از اتمام ارتودنسی الزامی است، ما بیماران را تشویق می‌کنیم که به طور منظم برای ترمیم یا تعویض ریتینر به کلینیک مراجعه کنند. ترمیم یا ساخت ریتینر جدید مستلزم پرداخت هزینه است، اما شکی نیست که سالم و مرتب نگهداشتن دندان‌ها ارزش پرداخت این هزینه‌های جزیی را دارد.

برای این که نگهدارنده آسیب نبیند، زمانی که از آن استفاده نمی‌کنید، حتماً آن را داخل جعبه مخصوص قرار دهید. اگر باید ریتینر را با خود به محل کار یا تحصیل ببرید، مراقب‌اش باشید. ریتینرهای بسیاری هنگام صرف غذا بین دستمال سفره قرار داده شده‌اند و در اثر بی‌دقتی شکسته‌اند.

ضرورت استفاده از ریتینر

عدم استفاده از ریتینر به طور ضروری به بازگشت ارتودنسی و تغییرات در وضعیت دندان‌ها منجر نمی‌شود. اما احتمال بازگشت به وضعیت اولیه بستگی به اصلاحات انجام شده و نوع ناتنظی درمان دارد. اصلاحات ارتودنسی عمدتاً تغییراتی را در استخوان فک، لثه، و دندان ایجاد می‌کند و بر ساختار عضلانی اطراف دهان نیز تأثیر می‌گذارد. احتمالاً بازگشت ارتودنسی نتواند تمامی این تغییرات را خنثی کند، به‌ویژه اگر ساختارها رشد کرده باشند.

تعیین اینکه کدام بیماران به ریتینر نیاز دارند، امری کاملاً قطعی نیست. برخی از متخصصان معتقدند که اکثر بیماران نیازی به ریتینر ندارند. با این حال، به علت ناتوانی در پیش‌بینی بازگشت احتمالی تغییرات، توصیه معمولاً به استفاده از ریتینر می‌پردازد و به عنوان یک بخش از برنامه درمانی ارتودنسی در نظر گرفته می‌شود.

با این حال، استفاده از ریتینر به‌طور اجباری نیست و تصمیم نهایی به عهده بیمار است. توصیه‌های متخصص ارتودنسی به‌استناد به شرایط و نیازهای هر بیمار متغیر است.

درمان مجدد

برگشت ارتودنسی قابل درمان است. یک راه‌حل استفاده از بریس‌های شفافی مانند ارتودنسی نامرئی است که دندان‌ها را به موقعیت صحیح هدایت و آنها را مرتب می‌کند. ارتودنسی نامرئی می‌تواند موارد برگشت ارتودنسی را به خوبی درمان کند. در این روش از مجموعه پلاک‌های متحرک شفافی استفاده می‌شود که به طور سفارشی برای مرتب کردن دندان‌های هر بیمار ساخته می‌شود. دیگر مشکلات مربوط به نامرتبی دندان‌ها باید با استفاده از ریتینرهای مخصوص یا بریس‌های فلزی معمولی اصلاح شود.