کجی،انحراف و جلو و عقب بودن فک

ناهنجاری فک (مال اکلوژن) مشکل بسیار شایعی است که غالباً در زمان بروز مشکل در فرایندهای مهمی چون جویدن غذا یا گاز زدن به سیب یا در صورتی مشخص می‌شود که لب‌ها حتی هنگام بسته بودن دهان روی هم قرار نگیرد. دندان‌ها را فقط می‌توان در چهارچوب استخوان‌های فک حرکت داد. اگر فک پایین بیش از حد کوتاه باشد و پشت فک بالا قرار بگیرد، متخصص ارتودنسی معمولاً نمی‌تواند این مشکل را صرفاً با حرکت دادن دندان‌ها حل کند. انحراف‌های آناتومیک متعددی باعث درد و تنش در فک و عضلات گردن و در نهایت درد مفصل فک، سردرد و درد صورت می‌شود. از عوارض کجی فک می‌توان به نامتناسب و نامتقارن شدن صورت اشاره کرد که زیبایی فرد را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. در این شرایط جراحی فک، یعنی جابجا کردن فک‌ها، زیبایی و عملکرد را بهبود می‌دهد.

انواع ناهنجاری فک

به منظور درک بهتر ناهنجاری فک آنها را طبقه‌بندی کرده‌اند. این طبقه‌بندی (ارتباط بین دندان‌ها) مبتنی بر ارتباط کاسپ‌های مزیوباکال نخستین دندان آسیای فک بالا با شیارهای باکال نخستین دندان آسیای فک پایین  است.

کلاس یک

ارتباط کلاس یک به وضعیت طبیعی اطلاق می‌شود. در این حالت کاسپ مزیو باکال نخستین دندان آسیای هم‌تراز با شیار باکال نخستین دندان آسیای فک پایین است. به علاوه دندان نیش بالا بین دندان نیش و نخستین دندان آسیای کوچک پایین قرار می‌گیرد.

کلاس دو

اختلال فک کلاس 2 به حالتی گفته می‌شود که کاسپ مزیو باکال نخستین دندان آسیای فک بالا جلوتر از شیار باکال دندان آسیای اول فک پایین باشد. اختلال کلاس 2 غالباً مرتبط با الگوی اسکلتی کلاس 2 دانسته می‌شود؛ به عبارتی فک پایین پشت فک بالا قرار می‌گیرد. جلوتر بودن فک بالا پی‌آمد آهسته‌تر بودن رشد فک پایین نسبت به فک بالا و در نتیجه کوچک‌تر شدن آن است. این ناهنجاری مشکلات جویدن را ایجاد می‌کند و سلامت کلی دندان‌ها را به خطر می‌اندازد. اگر این اختلال در دوران کودکی اصلاح نشود، جراحی ارتوگناتیک لازم خواهد بود. الگوی اسکلتی از نظر درمان مکانیکی عارضه بسیار مهم است. ناهنجاری کلاس 2 در بیماران مبتلا به سندرم‌های گوناگونی مانند سندرم پیر رابین و سندرم تریچر کالینز مشاهده می‌شود.

کلاس سه

در این وضعیت، کاسپ ماژو باکال دندان آسیب‌دهنده در جلوی شیار دندان آسیای بالای فک قرار می‌گیرد، در حالی که دندان آسیای پایین فک در پشت این شیار واقع شده است. عدم تطابق فک کلاس 3 با الگوی اسکلتی کلاس 3 مرتبط است، به عبارت دیگر، فک پایین به طور جلوتر از فک بالا قرار دارد. این اختلال از نظر رشد آهسته فک بالا و رشد سریع فک پایین ناشی می‌شود، که باعث بزرگتر شدن غیرطبیعی فک پایین می‌شود. در صورت عدم درمان، این ناهنجاری ممکن است به مشکلاتی در حین جویدن و بهداشت دهان و دندان منجر شود. در صورت عدم اصلاح این انحراف فک در دوران کودکی، در سال‌های آینده ممکن است نیاز به جراحی ارتوگناتیک وجود داشته باشد. الگوی اسکلتی این اختلال از نظر درمان مکانیکی بسیار حیاتی است، زیرا ممکن است به مشکلاتی از جمله سایش دندان‌ها و حرکت نادرست آنها منجر شود. ناهنجاری کلاس 3 در افراد مبتلا به سندرم‌های مختلف، از جمله سندرم کروزون و سندرم اپرت، مشاهده می‌شود.

تقسیم‌بندی کلاس دو

• زیرگروه 1: در این حالت علاوه بر ناهنجاری کلاس 2 دندان‌های ثنایای مرکزی فک بالا نیز جلو است. در این حالت با اورجت شدید مواجه هستیم.

• زیرگروه 2: در این حالت علاوه بر ناهنجاری کلاس 2 دندان‌های ثنایای مرکزی فک بالا نیز متمایل به عقب است و گاهی دندان‌های ثنایای کناری نیز جلوتر است یا وضعیت عادی دارد. در این حالت اورجت معمولاً حداقل است یا ممکن است افزایش یابد.

• زیرگروه فرعی: در این حالت ناهنجاری کلاس 2 و ارتباط نامناسب دندان‌های آسیای فقط در یک سمت وجود دارد و دندان‌های آسیای سمت دیگر ارتباط عادی دارد.

تقسیم‌بندی کلاس سه

ناهنجاری فک کلاس سه کاذب

به دلیل زودرسی اکلوزال هنگامی که فک پایین می‌خواهد با فک بالا جفت شود، اندکی رو به جلو حرکت می‌کند و ناهنجاری کاذب کلاس 3 به وجود می‌آید. این اختلال کلاس 3 وضعیتی نیز نامیده می‌شود.

تقسیم‌بندی فرعی کلاس سه

در این حالت ناهنجاری فک کلاس 3 فقط در دندان‌های آسیای یک سمت مشاهده می‌شود و دندان‌های آسیای سمت دیگر به طور عادی روی هم قرار می‌گیرد.

مشکلات ناشی از انحراف فک

عوارض کجی فک هم جسمی و هم عاطفی است. انحراف و جابجایی فک  غذا خوردن، تنفس، خوابیدن و صحبت کردن را دشوار می‌کند و بیمار حتی هنگام بی‌حرکت بودن فک نیز ناراحت است.

درست است که مشکلات ناشی از انحراف فک و موقعیت نامناسب آن می‌تواند در بین افراد مختلف متفاوت باشد. با این حال، به نظر می‌رسد که سه مشکل زیر در میان افراد دچار انحراف فک به صورت عمومیت دیده می‌شود:

دشواری در جویدن

متاسفانه انحراف فک باعث می‌شود که فک بالا و پایین به هم بخورد و بیمار هنگام جویدن دچار درد و ناراحتی شود.

تنفس غیرطبیعی

انحراف فک بیمار را وادار می‌کند تا از راه دهان نفس بکشد. تنفس مداوم از راه دهان عوارض متعددی را به دنبال دارد.

ظاهر غیرعادی

انحراف فک ساختار صورت را به هم می‌زند. کودکانی که مدت طولانی از پستانک استفاده کرده‌اند یا انگشت شست را مکیده‌اند، در سال‌های آتی با مشکل ناهنجاری فک  و جلو و عقب بودن فک مواجه می‌شوند. این مشکل هم زیبایی صورت و هم اعتماد به نفس فرد را تحت الشعاع قرار می‌دهد.

جراحی اصلاحی فک

جراحی اصلاحی فک به منظور رفع مشکلاتی انجام می‌شود که ارتودنسی به تنهایی قادر به مرتفع ساختن آنها نیست. اگرچه ارتودنسی به منظور ردیف و مرتب کردن دندان‌ها و دستیابی به یک بایت سالم انجام می‌شود، برخی بیماران به دلیل انحراف فک با چالش‌هایی مواجه هستند. حتی در صورتی که دندان‌ها مرتب باشند، اما به دلیل انحراف فک روی هم قرار نمی‌گیرند و دهان به صورت صحیح بسته نمی‌شود. به همین دلیل جراحان دهان و دندان و متخصصان ارتودنسی به صورت هماهنگ با یکدیگر جراحی اصلاحی فک را اجرا می‌کنند تا بهترین نتیجه در ترمیم و تنظیم ساختارهای دهان و فک به دست آید.

از آنجایی که موقعیت فک به موازات رشد کودک تغییر می‌کند، توصیه می‌شود که جراحی فک پس از توقف رشد کودک، یعنی 16 تا 18 سالگی در پسران و 13 تا 15 سالگی در دختران انجام شود.

انواع جراحی فک

هدف از جراحی ارتوگناتیک حرکت دادن استخوان فک به سمت موقعیت صحیح و متعادل کردن وضعیت استخوانی است. نوع جراحی با توجه به کلاس انحراف فک تعیین می‌شود. گاهی اوقات لازم است که موقعیت هر دو فک بالا و پایین تغییر داده شود.

جراحی اصلاحی فک بالا (استئوتومی ماگزیلاری)

جراح درجراحی فک بالا استخوان بالای دندان را می‌برد تا بتواند کل فک بالا را در موقعیت مناسب قرار دهد. برای ثابت نگه داشتن استخوان فک از اسکروها (پیچ‌های) کوچکی استفاده می‌شود که در نهایت به ساختار استخوانی جوش می‌خورد. اگر هدف اصلاح اپن بایت باشد، استخوان اضافی بالای دندان‌های آسیاب تراشیده می‌شود.

کاربردهای جراحی فک بالا:

• اپن بایت
• کراس بایت
• عقب بودن بیش از حد فک بالا

جراحی اصلاحی فک پایین (استئوتومی مندیبولار)

جراحی فک پایین به منظور اصلاح وضعیت ناشی از عقب بودن فک پایین انجام می‌شود. جراح در این جراحی برش‌هایی طولی را زیر دندان‌های آسیا ایجاد می‌کند تا بتواند فک پایین را جلو بیاورد. برای ثابت نگه داشتن فک در طول دوران بهبود از اسکروهای کوچکی استفاده می‌شود.

عقب بودن فک پایین غالباً با عقب و ضعیف بودن چانه همراه است. جراح در این شرایط استخوان چانه را می‌برد و آن را در جایگاه مناسب ثابت می‌کند. عمل ژنیوپلاستی یا جلو کشیدن چانه همزمان با جراحی فک انجام می‌شود.

مراقبت پس از جراحی

بیشتر بیماران پس از جراحی‌های اصلاحی برای رفع مشکلات جلو و عقب بودن فک، نیاز به دو شب بستری در بیمارستان دارند و سپس باید در طول دوران نقاهت که ممکن است 3 تا 6 هفته به طول بیانجامد، در خانه استراحت کنند. در این مدت، باید به دقت اجتناب از هر گونه آسیب یا ضربه به استخوان در حال التیام را رعایت کرده و رژیم غذایی مایع یا نرم را دنبال کنند. بیماران باید از انجام فعالیت‌های سنگین مثل ورزش‌های تماسی پربرخورد، بلند کردن اشیاء سنگین یا فعالیت‌هایی که احتمال زمین خوردن یا ضربه دیدن صورت را دارند، تا چند ماه پس از جراحی خودداری کنند. جراح نیز در زمان ترخیص به بیمار توصیه‌های لازم را برای مراقبت پس از عمل اعلام می‌کند.