کجی،انحراف و جلو و عقب بودن فک

ناهنجاری فک (مال اکلوژن) مشکل بسیار شایعی است که غالباً در زمان بروز مشکل در فرایندهای مهمی چون جویدن غذا یا گاز زدن به سیب یا در صورتی مشخص می‌شود که لب‌ها حتی هنگام بسته بودن دهان روی هم قرار نگیرد. دندان‌ها را فقط می‌توان در چهارچوب استخوان‌های فک حرکت داد. اگر فک پایین بیش از حد کوتاه باشد و پشت فک بالا قرار بگیرد، متخصص ارتودنسی معمولاً نمی‌تواند این مشکل را صرفاً با حرکت دادن دندان‌ها حل کند. انحراف‌های آناتومیک متعددی باعث درد و تنش در فک و عضلات گردن و در نهایت درد مفصل فک، سردرد و درد صورت می‌شود. از عوارض کجی فک می‌توان به نامتناسب و نامتقارن شدن صورت اشاره کرد که زیبایی فرد را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. در این شرایط جراحی فک، یعنی جابجا کردن فک‌ها، زیبایی و عملکرد را بهبود می‌دهد.

انواع ناهنجاری فک

---

به منظور درک بهتر ناهنجاری فک آنها را طبقه‌بندی کرده‌اند. این طبقه‌بندی (ارتباط بین دندان‌ها) مبتنی بر ارتباط کاسپ‌های مزیوباکال نخستین دندان آسیای فک بالا با شیارهای باکال نخستین دندان آسیای فک پایین  است.

کلاس یک

ارتباط کلاس یک به وضعیت طبیعی اطلاق می‌شود. در این حالت کاسپ مزیو باکال نخستین دندان آسیای هم‌تراز با شیار باکال نخستین دندان آسیای فک پایین است. به علاوه دندان نیش بالا بین دندان نیش و نخستین دندان آسیای کوچک پایین قرار می‌گیرد.

کلاس دو

اختلال فک کلاس 2 به حالتی گفته می‌شود که کاسپ مزیو باکال نخستین دندان آسیای فک بالا جلوتر از شیار باکال دندان آسیای اول فک پایین باشد. اختلال کلاس 2 غالباً مرتبط با الگوی اسکلتی کلاس 2 دانسته می‌شود؛ به عبارتی فک پایین پشت فک بالا قرار می‌گیرد. جلوتر بودن فک بالا پی‌آمد آهسته‌تر بودن رشد فک پایین نسبت به فک بالا و در نتیجه کوچک‌تر شدن آن است. این ناهنجاری مشکلات جویدن را ایجاد می‌کند و سلامت کلی دندان‌ها را به خطر می‌اندازد. اگر این اختلال در دوران کودکی اصلاح نشود، جراحی ارتوگناتیک لازم خواهد بود. الگوی اسکلتی از نظر درمان مکانیکی عارضه بسیار مهم است. ناهنجاری کلاس 2 در بیماران مبتلا به سندرم‌های گوناگونی مانند سندرم پیر رابین و سندرم تریچر کالینز مشاهده می‌شود.

کلاس سه

در این حالت کاسپ مزیو باکال دندان آسیاب اول فک بالا پشت شیار دندان آسیای اول فک پایین قرار می‌گیرد. ناهنجاری فک کلاس 3 مرتبط با الگوی اسکلتی کلاس 3 است، به عبارت دیگر فک پایین جلوتر از فک بالا است. دلیل این امر رشد آهسته‌تر فک بالا و رشد سریع فک پایین است که باعث می‌شود فک پایین بزرگتر از حد طبیعی شود. این اختلال اگر درمان نشود، مشکلاتی را برای جویدن و سلامت دهان و دندان‌ها به وجود می‌آورد. اگر این انحراف فک در دوران کودکی اصلاح نشود، جراحی ارتوگناتیک در سال‌های آتی ضرورت خواهد یافت. الگوی اسکلتی از نظر درمان مکانیکی این عارضه بسیار مهم است. بروز مشکلات مربوط به سایش دندان‌ها و رو به جلو حرکت کردن دندان‌ها محتمل خواهد بود. ناهنجاری کلاس 3 در بیماران مبتلا به سندرم‌های مختلفی چون سندرم کروزون و سندرم اپرت مشاهده می‌شود.

تقسیم‌بندی کلاس دو

• زیرگروه 1: در این حالت علاوه بر ناهنجاری کلاس 2 دندان‌های ثنایای مرکزی فک بالا نیز جلو است. در این حالت با اورجت شدید مواجه هستیم.

• زیرگروه 2: در این حالت علاوه بر ناهنجاری کلاس 2 دندان‌های ثنایای مرکزی فک بالا نیز متمایل به عقب است و گاهی دندان‌های ثنایای کناری نیز جلوتر است یا وضعیت عادی دارد. در این حالت اورجت معمولاً حداقل است یا ممکن است افزایش یابد.

• زیرگروه فرعی: در این حالت ناهنجاری کلاس 2 و ارتباط نامناسب دندان‌های آسیای فقط در یک سمت وجود دارد و دندان‌های آسیای سمت دیگر ارتباط عادی دارد.

تقسیم‌بندی کلاس سه

ناهنجاری فک کلاس سه کاذب

به دلیل زودرسی اکلوزال هنگامی که فک پایین می‌خواهد با فک بالا جفت شود، اندکی رو به جلو حرکت می‌کند و ناهنجاری کاذب کلاس 3 به وجود می‌آید. این اختلال کلاس 3 وضعیتی نیز نامیده می‌شود.

تقسیم‌بندی فرعی کلاس سه

در این حالت ناهنجاری فک کلاس 3 فقط در دندان‌های آسیای یک سمت مشاهده می‌شود و دندان‌های آسیای سمت دیگر به طور عادی روی هم قرار می‌گیرد.

مشکلات ناشی از انحراف فک

---

عوارض کجی فک هم جسمی و هم عاطفی است. انحراف و جابجایی فک  غذا خوردن، تنفس، خوابیدن و صحبت کردن را دشوار می‌کند و بیمار حتی هنگام بی‌حرکت بودن فک نیز ناراحت است.

مشکلات ناشی از انحراف فک و جلو و عقب بودن فک در تمام بیماران یکسان نیست و به شدت انحراف بستگی دارد. با این حال به نظر می‌رسد سه مشکل زیر در میان بیماران دچار کجی فک عمومیت داشته باشد.

دشواری در جویدن

متاسفانه انحراف فک باعث می‌شود که فک بالا و پایین به هم بخورد و بیمار هنگام جویدن دچار درد و ناراحتی شود.

تنفس غیرطبیعی

انحراف فک بیمار را وادار می‌کند تا از راه دهان نفس بکشد. تنفس مداوم از راه دهان عوارض متعددی را به دنبال دارد.

ظاهر غیرعادی

انحراف فک ساختار صورت را به هم می‌زند. کودکانی که مدت طولانی از پستانک استفاده کرده‌اند یا انگشت شست را مکیده‌اند، در سال‌های آتی با مشکل ناهنجاری فک  و جلو و عقب بودن فک مواجه می‌شوند. این مشکل هم زیبایی صورت و هم اعتماد به نفس فرد را تحت الشعاع قرار می‌دهد.

جراحی اصلاحی فک

---

جراحی اصلاحی فک به منظور رفع مشکلاتی انجام می‌شود که ارتودنسی به تنهایی قادر به مرتفع ساختن آنها نیست. البته ارتودنسی معمولاً جزء لاینفکی از درمان رفع انحراف فک است.  در حالی که ارتودنسی با هدف ردیف و مرتب کردن دندان‌ها و دستیابی به یک بایت سالم انجام می‌شود، اما دندان‌های برخی بیماران به دلیل انحراف فک روی هم قرار نمی‌گیرد. در این شرایط دندان‌ها هر چقدر هم که مرتب باشد، باز هم روی هم قرار نمی‌گیرد و دهان بسته نمی‌شود. به این دلیل جراح دهان و دندان و متخصص ارتودنسی با همکاری یکدیگر جراحی اصلاحی فک را انجام می‌دهند تا بهترین نتیجه ممکن به دست آید.

از آنجایی که موقعیت فک به موازات رشد کودک تغییر می‌کند، توصیه می‌شود که جراحی فک پس از توقف رشد کودک، یعنی 16 تا 18 سالگی در پسران و 13 تا 15 سالگی در دختران انجام شود.

انواع جراحی فک

---

هدف از جراحی ارتوگناتیک حرکت دادن استخوان فک به سمت موقعیت صحیح و متعادل کردن وضعیت استخوانی است. نوع جراحی با توجه به کلاس انحراف فک تعیین می‌شود. گاهی اوقات لازم است که موقعیت هر دو فک بالا و پایین تغییر داده شود.

جراحی اصلاحی فک بالا (استئوتومی ماگزیلاری)

جراح درجراحی فک بالا استخوان بالای دندان را می‌برد تا بتواند کل فک بالا را در موقعیت مناسب قرار دهد. برای ثابت نگه داشتن استخوان فک از اسکروها (پیچ‌های) کوچکی استفاده می‌شود که در نهایت به ساختار استخوانی جوش می‌خورد. اگر هدف اصلاح اپن بایت باشد، استخوان اضافی بالای دندان‌های آسیاب تراشیده می‌شود.

کاربردهای جراحی فک بالا:

• اپن بایت
• کراس بایت
• عقب بودن بیش از حد فک بالا

جراحی اصلاحی فک پایین (استئوتومی مندیبولار)

جراحی فک پایین به منظور اصلاح وضعیت ناشی از عقب بودن فک پایین انجام می‌شود. جراح در این جراحی برش‌هایی طولی را زیر دندان‌های آسیا ایجاد می‌کند تا بتواند فک پایین را جلو بیاورد. برای ثابت نگه داشتن فک در طول دوران بهبود از اسکروهای کوچکی استفاده می‌شود.

عقب بودن فک پایین غالباً با عقب و ضعیف بودن چانه همراه است. جراح در این شرایط استخوان چانه را می‌برد و آن را در جایگاه مناسب ثابت می‌کند. عمل ژنیوپلاستی یا جلو کشیدن چانه همزمان با جراحی فک انجام می‌شود.

مراقبت پس از جراحی

---

اکثر بیماران باید پس از جراحی‌های اصلاحی جلو و عقب بودن فک دو شب در بیمارستان بستری شوند و دوران نقاهت 3 تا 6 هفته‌ای را در خانه استراحت کنند. بیمار در این مدت باید کاملاً مراقب باشد که هیچ آسیب یا ضربه‌ای به استخوان در حال التیام وارد نشود. بیمار باید رژیم غذایی مایع یا نرمی را رعایت کند. فعالیت‌های سنگین مانند ورزش‌های تماسی پربرخورد، بلند کردن اشیاء سنگین یا فعالیت‌هایی که در آنها احتمال زمین خوردن یا ضربه دیدن صورت وجود دارد، تا چند ماه پس از جراحی ممنوع است. جراح توصیه‌های لازم را برای مراقبت پس از عمل قبل از ترخیص به بیمار اطلاع می‌دهد.