آناتومی دندان (عصب، ریشه)، انواع، تعداد، شکل دندان

دندانی که در دهان می‌بینید، فقط بخشی از کل دندان است و ریشه دندان کاملاً در استخوان فک قرار دارد. اگرچه استخوان ران (فمور) محکم‌ترین استخوان بدن است، اما در واقع این دندان‌ها هستند که سخت‌ترین ماده بدن را تشکیل می‌دهند. دندان‌ها باید سخت و محکم باشند، چون باید نیروهای قوی جویدن را تحمل کنند. خلقت آناتومی و ساختار دندان‌ها به گونه‌ای است که انسان توانایی خوردن همه چیز را داشته باشد، دندان‌های پیشین مخصوص گاز زدن و جدا کردن تکه‌های غذا و دندان‌های عقب دهان یا آسیا مخصوص جویدن غذا هستند. به این ترتیب ما انسان‌ها با برخورداری از نعمت داشتن چنین دندان‌های برنده و محکمی می‌توانیم تقریباً از هر چیزی تغذیه کنیم.

ساختار دندان

به طور کلی آگاهی از آناتومی دندان به شناسایی هرچه سریع تر مشکلات دندان و مراجعه برای درمان کمک می کند.

دندان از چهار جزء اصلی تشکیل شده است که عبارتند از مینا، عاج، سمانتوم (سیمان)، و پالپ (مغز دندان). بخشی از دندان که در حفره دهان قابل مشاهده است، همان تاج دندان می‌باشد، و بخشی که زیر تاج قرار دارد ریشه دندان نامیده می‌شود. حفره پالپ دندان در مرکز دندان واقع شده و پالپ دندان یا عصب‌های آن را دربرمی‌گیرد. سطح ریشه دندان (سمانتوم) و استخوان آلوئول جهت حفاظت از دندان در برابر ضربات و کاهش نیروی روی فک به بافت فیبری معروف به رباط پریودنتال متصل است. دندان با ترکیبی از استخوان آلوئول، لثه، و رباط پریودنتال در دهان نگه داشته می‌شود.

• مینا: سخت‌ترین بافت بدن مینای دندان است که روی تاج دندان را می‌پوشاند. مینا به سختی کریستال است، میزان سختی مینا در جدول سختی مواد معدنی موس 7 است.
• عاج: عاج بافتی است که از تاج تا ریشه دندان را تشکیل می‌دهد و داخل مینا و سمنتوم قرار دارد. عاج نرم‌تر از مینای دندان است. لوله کوچک مملو از مایعی به نام توبول عاجی از داخل عاج می‌گذرد.
• سمنتوم: بافت پوشش دهنده سطح ریشه دندان را سیمان یا سمنتوم گویند. سمنتوم با رباط پریودنتال به استخوان آلوئول متصل می‌شود. سمنتوم تقریباً به سختی استخوان است.

پالپ دندان

پالپ در اصطلاح عصب دندان نیز گفته می‌شود. رگ‌های خونی و عروق لنفاوی و همچنین فیبرهای عصبی در پالپ دندان قرار دارد و مواد مغذی را به عاج می‌رساند.

رباط پریودنتال

رباط پریودنتال عمدتاً از بافتی فیبری تشکیل می‌شود که ریشه دندان و استخوان آلوئول را به هم متصل می‌کند. این رباط اجازه نمی‌دهد که نیرویی که هنگام جویدن به دندان وارد می‌شود به طور مستقیم بر استخوان آلوئول تحمیل شود.

استخوان آلوئول

استخوان فک نگهدارنده دندان را استخوان آلوئول گویند که دندان در آن جای گرفته است. اگر بخش بزرگی از استخوان آلوئول در اثر ابتلا به بیماری لثه یا علل دیگر از بین برود، دندان لق می‌شود.

لثه

بافت نرم پوشش دهنده استخوان آلوئول را لثه گویند.

شیار لثه

شیار لثه فضای کوچکی بین دندان و لثه‌ها است. عمق این شیارگاهی حتی در دندان‌های سالم به یک تا دو میلی‌متر می‌رسد. چنانچه این فضا در اثر التهاب عمیق شود، پاکت لثه یا پاکت پریودنتال ایجاد می‌شود.

انواع دندان

دندان نیش

نیش سومین دندان دائمی از وسط دهان به سمت عقب است که در هر دو فک بالا و پایین وجود دارد. در کل 4 دندان نیش، 2 عدد در فک بالا و 2 عدد در فک پایین، در دهان وجود دارد. دندان نیش برای تکه تکه کردن غذا به کار برده می‌شود.

دندان آسیا

دندان‌های پشت دندان نیش مانند آسیاب عمل می‌کند و غذا را له می‌کند. در مجموعه‌ی دندان‌های شیری دو دندان آسیا، یکی در سمت چپ و دیگری در سمت راست هر دو فک بالا و پایین، قرار دارد. در مجموعه‌ی دندان‌های دائمی دو دندان آسیای کوچک و آسیا در هر یک از دو سمت راست و چپ فک‌های بالا و پایین قرار دارد؛ یعنی در مجموع 16 دندان آسیا و با احتساب دندان‌های عقل 20 دندان آسیا در دهان یک فرد بزرگسال وجود دارد.

تعداد دندان‌های لازم برای جویدن غذا

تعداد دندان‌های دائمی بیشتر از شیری است و اکثر بزرگسالان 32 دندان دائمی در دهان دارند. تمام دندان‌های دائمی عموماً تا رسیدن به سن نوجوانی درمی‌آید.

براساس نتایج پژوهش‌های انجام شده در زمینه‌ی تعداد دندان‌های باقیمانده در دوران سالمندی و توانایی جویدن سالمندان، اگر فردی حداقل 20 دندان در دهان داشته باشد، می‌تواند اکثر غذاها را بجود. توصیه می‌کنیم برای این که بتوانید در سنین بالا 20 دندان یا بیشتر داشته باشید، با مسواک زدن و نخ کشیدن روزانه دندان‌ها و جرم‌گیری دوره‌ای مانع از جمع شدن جرم و پلاک روی دندان‌ها شوید و به طور منظم به دندانپزشک مراجعه کنید تا علائم ناراحتی‌های دندان در مراحل اولیه تشخیص داده شود و به موقع برای درمان اقدام شود. اما اگر در حال حاضر کمتر از 20 دندان دارید، می‌توانید با بهره‌گیری از پروتزهای دندانی دوباره توانایی جویدن را بازیابید. بنابراین سعی کنید از دندان‌های باقیمانده به خوبی مراقبت کنید.

دندان‌های شیری و دندان‌های دائمی

همچنین، با پیشرفت سن، فک نیز به موازات رشد بدن اندکی بزرگتر می‌شود. این بزرگتر شدن فک همراه با رشد دندان‌های دائمی است که جایگزین دندان‌های کودکی یا دندان‌های شیری می‌شوند. با این تغییرات، پس از درآمد تمام دندان‌های دائمی، نیروی جویدن افزایش می‌یابد و دندان‌ها بهتر می‌توانند غذاهای مختلف را به خوبی خرد کنند. از اهمیت بالای دندان‌های دائمی برای عملکرد صحیح دهان و جلوگیری از مشکلات دندانی در آینده باید تا پایان عمر بهره‌مند شویم.

تفاوت بین دندان‌های شیری و دائمی

• رنگ: دندان شیری تقریاً سفید است، حال آن که دندان دائمی ته رنگی زرد دارد.
• اندازه: دندان شیری کوچک‌تر از دندان دائمی است.
• کیفیت دندان: مینا و عاج دندان شیری نازک‌تر است، به همین دلیل پوسیدگی دندان شیری سریع‌تر گسترده می‌شود.
• تعداد دندان‌ها: 20 دندان موقتی در دهان کودکان وجود دارد، حال آن که هر فرد بزرگسال دارای 32 دندان دائمی است.

سازو کار و زمانبندی تبدیل دندان‌های شیری به دائمی

فرآیند تبدیل دندان‌های شیری به دندان‌های دائمی تنها یکبار در زندگی اتفاق می‌افتد. همه دندان‌های شیری در محدوده سن دو تا سه سالگی درآمده و اگرچه این فرآیند به طور کلی تا پایان دوره کودکی ادامه دارد، اما به دلیل رشد مستمر استخوان فک، تعادل اندازه بین دندان‌ها و فک تدریجاً به هم می‌خورد. با تولید سلول‌های بافت متلاشی‌کننده در اطراف ریشه‌های دندان‌های شیری، ریشه‌ها به تدریج تحلیل می‌شوند و کوتاه‌تر می‌شوند.

پس از آن که دندان دائمی به اندازه کافی بزرگ شده باشد، دندان شیری به طور طبیعی از دهان فرد می‌افتد. این فرآیند تا سن 12 سالگی ادامه داشته و با تعویض همه دندان‌های شیری، 28 دندان دائمی جایگزین آنها می‌شود.