شکاف لب و کام(لب شکری) و درمان ارتودنسی

لب شکری به نوعی بدشکلی گفته می‌شود که به دلیل بسته نشدن شکاف دهان جنین در مراحل اولیه بارداری به وجود می‌آید. این نقص مادرزادی بسیار شایع است و برآورد می‌شود که در هر سه دقیقه در گوشه‌ای از جهان یک نوزاد لب شکری متولد می‌شود، یعنی از هر 500 تا 750 نوزاد متولد شده یک نوزاد دچار شکاف لب و کام است. تشخیص لب شکری گاهی آسان است، چون شکافی در لب وجود دارد. اما گاهی مشکل لب شکری به راحتی دیده نمی‌شود، چون شکاف در سقف دهان یا کام وجود دارد. عارضه شکاف لب یا کام نه تنها بر زیبایی نوزاد اثر می‌گذارد، که توانایی وی در خوردن و صحبت کردن را نیز مختل می‌کند. لب شکری و کام شکافته غالباً مشکلاتی را برای دندان‌ها نیز ایجاد می‌کند که برای رفع آنها باید درمان‌های ترمیمی و ارتودنسی انجام شود.

شکاف لب و کام چیست؟

لب‌شکری به طور عمده به شکافی گفته می‌شود که در لب بالا ایجاد می‌شود. این شکاف می‌تواند در وسط لب یا به سمت چپ یا راست آن قرار گیرد. شکاف کام نیز در دو نوع سخت کام (استخوانی) که در بخش جلویی سقف دهان و نرم کام (عضلانی و غیراستخوانی) که در بخش عقب سقف دهان وجود دارد، تعریف می‌شود. شکاف کام همچنین می‌تواند مانند شکاف لب، در وسط یا به هر یک از دو سمت چپ یا راست کام واقع شود. این شکاف ممکن است از استخوان فک بالا تا عقب گلو کشیده شود. از آنجایی که رشد لب و کام همزمان نیست و در هفته‌های مختلف بارداری اتفاق می‌افتد، نوزاد ممکن است تنها با شکاف لب یا کام مواجه شود یا هر دو اختلال به طور همزمان در وی دیده شود.

تشخیص

شکاف لب و کام اکثر نوزادان بلافاصله پس از تولد تشخیص داده می‌شود. اما بعضی از موارد شکاف کام تا چند سال تشخیص داده نمی‌شود. البته لب شکری و شکاف کام در سونوگرافی قبل از زایمان مشخص می‌شود. سونوگرافی آزمایشی است که در دوران بارداری انجام می‌شود و در آن از امواج صوتی و نمایشگر رایانه برای مشاهده نوزاد داخل رحم مادر استفاده می‌شود.

عوارض

• گفتار: کودکان دچار لب شکری به احتمال زیاد با اختلال‌های گفتاری روبرو می‌شوند، مگر آن که در سنین پایین تحت درمان قرار بگیرند. اختلال‌های گفتاری رشد اجتماعی و عاطفی کودک را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد.
• تغذیه: نوزادان دچار شکاف کام یا شکاف کامل لب در شیر خوردن با مشکل روبرو می‌شوند؛ چون مایعات از شکاف دهان عبور می‌کند و وارد حفره بینی می‌شود. این وضعیت خطرناک است و برای اجتناب از آن باید در حالت نشسته به نوزاد شیر داد.
• کاهش شنوایی و عفونت‌های مکرر گوش: یکی از عوارض شکاف کام موقعیت نامناسب شیپور استاش، لوله متصل کننده گلو به گوش، است. در این صورت در اثر جمع شدن مایع گوش میانی عفونت می‌کند و درد می‌گیرد. عفونت‌های شدید و مزمن گوش به ناشنوایی کامل منجر می‌شود.
• ناراحتی‌های دندانی: ناهنجاری‌های فک بالا، لثه‌ها یا قوس دندانی باعث می‌شود که دندان‌ها درنیایند یا اصطلاحاً نهفته شوند یا با مشکل دندان غائب روبر شویم. به دلیل شکل خاص دهان نمی‌توان دندان‌ها را به خوبی مسواک زد و به این ترتیب بیماری‌های لثه و پوسیدگی دندان نیز بر مشکلات اضافه می‌شود.

ارتودنسی کرانوفاشیال چیست؟

ارتودنسی کرانوفاشیال گرایشی یک حوزه از ارتودنسی است که به درمان بیماران دارای نقص‌های مادرزادی مانند شکاف لب و کام می‌پردازد. متخصص ارتودنسی در همکاری با آسیب‌شناس گفتار، دندانپزشک اطفال، جراح گوش و حلق، جراح دهان و جراح پلاستیک کرانوفاشیال، برنامه درمانی مناسب را برای اصلاح شکاف لب و کام و سایر ناهنجاری‌های فک و صورت تدوین می‌کند. متخصص ارتودنسی کرانوفاشیال، فرآیند رشد و تشکیل دندان‌ها و فک‌ها را ارزیابی کرده و اقدامات غیرجراحی برای تغییر موقعیت فک‌ها را انجام می‌دهد. این گروه از متخصصان نیز مسئولیت درمان‌های پیش و پس از جراحی فک را بر عهده دارند و با استفاده از تصاویر رادیوگرافی و قالب‌گیری، پیشرفت رشد را نظارت می‌کنند.

ضرورت درمان ارتودنسی برای نوزادان لب‌شکری

کودکان دچار شکاف لب و کام غالباً با مشکل دندان‌های غائب، بدشکل یا نامرتب نیز روبرو هستند. به علاوه ترمیم جراحی لب و کام نیز همواره اختلال‌های رشدی ثانویه‌ای را ایجاد می‌کند. انجام جراحی لب شکری در سنین پایین معمولاً باعث رشد نامناسب دندان‌ها و استخوان‌ها، به ویژه استخوان‌های فک، می‌شود و جلو یا عقب بودن یا کج شدن ساختارها درمان ارتودنسی را ضروری می‌کند.

عوارض جراحی شکاف لب و کام

•  ترمیم لب باعث باریک شدن عرضی سریع قوس قدامی می‌شود. در صورتی که بافت همبند جای زخم کام مانع از پهن شدن قوس فک شود، اختلال کراس بایت معمولاً پس از جراحی کام تشدید می‌شود.
• بافت همبند جای زخم کام، به ویژه بافت ایجاد شده در ناحیه‌های برآمده، از حرکت انتقالی طبیعی رو به جلو و عقب فک جلوگیری می‌کند. این عارضه در موارد شدید و به ویژه در صورت کامل و یک‌طرفه بودن شکاف باعث عقب رفتن کام و بروز اختلال کلاس سه مربوط به مرتب بودن و روی هم قرار گرفتن دندان‌های نیش می‌شود.
• بلندتر شدن بخش پایینی صورت نیز یکی از عوارض است که از نتایج انطباق ثانویه با موقعیت فک و همچنین ضرورت نفس کشیدن از راه دهان در صورت کاهش جریان هوای بینی به شمار می‌آید.

درمان

دوران نوزادی

شکاف لب و کام معمولاً با عمل جراحی شکاف کام درمان می‌شود. متخصص ارتودنسی کرانیوفاشیال و گروهی از متخصصین تلاش می‌کنند تا با ساخت وسایل ارتودنسی نوزادی شکاف لب و کام نوزادان را درمان کنند. چنانچه درمان ارتودنسی ممکن باشد، این درمان با هدف مرتب کردن دندان‌ها و بستن تمام فضاهای باقیمانده بدون استفاده از پل یا دندان مصنوعی انجام می‌شود.

هشت تا نه سالگی

متخصص ارتودنسی وضعیت استخوان لثه کودک را در سن هشت سالگی مورد بررسی قرار می‌دهد تا اطمینان حاصل شود که کودک برای پیوند استخوان آماده است. در اکثر موارد، گسترش دادن فک و پیوند استخوان آلوئول (بخش نگهدارنده دندان در فک بالا) ضروری است و این درمان از سن 8 تا 9 سالگی آغاز می‌شود. هدف اصلی این مرحله از درمان، بهبود قرارگیری دندان‌های کودک بر روی هم است. در مرحله بعد، جراح فک و صورت اقدام به پیوند استخوان از بالای استخوان ران به محل کاهش بافت استخوانی می‌نماید. کودک باید از 6 تا 12 ماه از وسیع کننده استفاده کند تا پیوند به درستی انجام شود. در برخی موارد، ممکن است مشکل به حدی شدید باشد که نیاز به بیش از یک عمل جراحی باشد. جراحی معمولاً در بازه سنی 3 تا 6 ماه انجام می‌شود و دوره درمان تا ده سالگی کامل می‌گردد.

دوازده تا سیزده سالگی

ارتودنسی برای مرتب کردن دندان‌ها با استفاده از بریس‌های ثابت زمانی شروع می‌شود که تمام دندان‌های دائمی درآمده باشد. زمان مناسب معمولاً 12 تا 13 سالگی است.

هجده سالگی

استئوتومی (جراحی برش استخوان) در اکثر موارد برای اصلاح قوس دندانی باید انجام شود. زمان مناسب این جراحی حدود 18 سالگی است. جراحی استئوتومی عموماً نتیجه قابل قبولی به دست می‌دهد.

مراقبت از دهان

توصیه‌های زیر باید در دوران درمان کودکان دچار شکاف لب و کام رعایت شود:

• والدین باید شیوه بلند کردن لب ترمیم شده را به کودک آموزش دهند. برای این کار باید لب را با احتیاط با لغزاندن انگشت اشاره روی لثه‌ها کشید و بلند کرد.
• مسواک بین دندانی برای تمیز کردن دندان‌های ناحیه اطراف شکاف سخت کام بسیار مفید است.
• متخصصین موظفند شیوه صحیح مسواک زدن را به والدین آموزش دهند.
• والدین برای مراقبت صحیح از کودکان به حمایت، دلگرمی و تشویق نیاز دارند.