ممکن است دندان به دلایل مختلف به سرما یا گرما حساس شود. اگر با علائم حساسیت دندان به دما مواجه شدید، بهترین کار این است که برای تعیین علت اصلی حساس شدن دندان‌هایتان به دندانپزشک مراجعه کنید. حساسیت به دما در تمام موارد نتیجه تحریک شدن عصب موجود در پالپ دندان است. اگر دلیلی برای ملتهب شدن پالپ دندان وجود داشته باشد، برای مثال دندان به دلیل پوسیدگی یا ترک خوردن سوراخ شده باشد، حساسیت به دما به مشکلی دائمی تبدیل خواهد شد. هم پوسیدگی و هم ترک خوردن دندان باعث التهاب پالپ می‌شود و عصب آن را حساس می‌کند. بااین حال گاهی اوقات عصب بدون هیچ دلیلی ملتهب می‌شود و به حساسیت دندان دامن می‌زند. این وضعیت اصطلاحاً حساسیت شدید دندان گفته می‌شود و پی‌آمد از بین رفتن مینای دندان و مشخص شدن عاج دندان است که زیر مینا قرار دارد. حساسیت به سرما شایع‌ترین نوع حساسیت دندان به دما است. حساسیت دندان قابل درمان است؛ روش درمان با توجه به علت حساسیت انتخاب می‌شود.
علت حساس شدن دندان به سرما یا گرما
حساسیت دندان پی‌آمد آسیب دیدن دندان و مشخص شدن عاج دندان است. لایه روی عاج به دلایلی مانند عقب رفتن لثه یا آسیب دیدن مینای دندان از بین می‌رود و در نتیجه عاج در تماس با مواد سرد و گرم قرار می‌گیرد. معمولاً ترکیبی از عامل‌های مختلف موجب حساس شدن دندانها می‌شود، البته این که کدام عامل نقش مهم‌تری دارد به شرایط خاص هر بیمار بستگی دارد.
روش نامناسب مسواک زدن
محکم مسواک زدن یا استفاده از مسواک سخت باعث ساییدگی دندان و تحلیل لثه می‌شود. در این حالت آسیبی مکانیکی به دلیل صدمات مکرر به دندان و لثه‌ها وارد می‌شود؛ این آسیب معمولاً پی‌آمد استفاده از مسواک سخت است. به جای مسواک سخت از مسواک نرم یا متوسط استفاده کنید و مسواک زدن را با احتیاط و اعمال فشار ملایم انجام دهید. محکم ساییدن دندانها جز آن که به آنها آسیب بزند، هیچ فایده دیگری ندارد و کمکی به تمیز کردن دندانها نمی‌کند. خمیردندان‌های ساینده مانند خمیردندان سفیدکننده این مشکل را تشدید می‌کند. به علاوه از آنجایی که مینای دندان بیشتر ساییده می‌شود و از بین می‌رود، دندان تیره‌تر و زردتر می‌شود. مینا بخش سفید دندان است و وقتی ساییده می‌شود، عاج زرد رنگ بهتر از زیر مینای دندان دیده می‌شود. برخی افراد زرد شدن رنگ دندانشان را می‌بینند و بدون آن که علت آن را بدانند، محکم‌تر مسواک می‌زنند و دندانها را ناخواسته زردتر می‌کنند. خمیردندان‌های ضدحساسیت ترکیب خاصی دارند که ساییدگی دندان را کاهش میدهد.
اسید
خوردگی با اسید واکنشی شیمیایی است که موجب حل شدن مینای دندان می‌شود. مینا در محل خط لثه از نقاط دیگر نازک‌تر است و به همین دلیل ابتدا در این نقطه کاملاً ساییده می‌شود و در نتیجه عاج زیر آن مشخص می‌شود. سپس ناحیه ساییده در نتیجه تماس با اسید بیشتر گسترده‌تر می‌شود و در نهایت فرورفتگی یا سوراخی کوچک در دندان ایجاد می‌شود. خوردگی با اسید می‌تواند تمام سطوح دندانها را درگیر کند؛ گاهی اوقات سطح اکلوزال یا همان سطحی از دندان که با آن غذا را می‌جویم، در نتیجه تماس با اسید سوراخ می‌شود. اسیدها می‌تواند خوراکی باشد و در نتیجه خوردن نوشیدنی‌ها و خوراکی‌های اسیدی مانند آب میوه، نوشیدنی‌های گازدار و مرکبات وارد محیط دهان شود. ساییدگی و خوردگی با اسید می‌تواند نتیجه ناراحتی‌های معده باشد، این مشکل در میان بیماران دچار رفلاکس معده به مری یا سوزش سر دل شایع است. بیماران مبتلا به آسمی که به روش نامناسبی از اسپری استفاده می‌کنند، نیز ممکن است دچار این نوع آسیب دندانی بشوند.
دندان قروچه و روی هم ساییدن دندانها
دندان قروچه کردن دندانها و روی هم فشار دادن دندانها باعث ساییدگی مینای دندان می‌شود. روی هم ساییدن دندانها موجب می‌شود که دندانها در محل تماس با یکدیگر ساییده شوند؛ به این نوع سایش اصطلاحاً آتریشن می‌گویند. دندانها هنگام حرف زدن و جویدن معمولی با هم تماس پیدا نمی‌کنند، بلکه فقط مدت کوتاهی روی یکدیگر قرار می‌گیرند؛ اما دندانها هنگام دندان قروچه کردن روی یکدیگر ساییده می‌شود. دندان قروچه گاهی در طول روز، برای مثال هنگام تحمل استرس یا تمرکز رخ میدهد؛ گاهی نیز دندان قروچه در طول شب و هنگام خوابیدن اتفاق می‌افتد. خم شدن دندانها تحت فشار باعث شکستن طوق دندان می‌شود؛ به این نوع سایش ابفرکشن گفته می‌شود. دندان قروچه معمولاً عادتی ناخودآگاه است.
سفید کردن دندانها
سفید کردن دندانها نیز می‌تواند موجب حساس شدن دندانها شود، بنابراین بهترین کار این است که بلیچینگ دندانها را توسط دندانپزشک انجام بدهید تا دندانپزشک خطر بروز حساسیت دندانی را ارزیابی کند. از دیگر علل حساس شدن دندانها می‌توان به ترک خوردن دندانها، پوسیدگی دندان و شکستگی یا ریختن ماده ترمیمی دندان اشاره کرد. به همین دلیل باید علائم را به دقت به دندانپزشک گزارش بدهید.
ترک خوردن دندانها
ترک‌های ریزی به مرور زمان در نتیجه انبساط و انقباض دندانها در دماهای سرد و گرم روی دندانها ایجاد می‌شود. این ترک‌ها باعث می‌شود که عصب‌ها با مواد سرد تماس پیدا کنند و در نتیجه دندان به سرما حساس شود. به دقت به دندان‌هایتان نگاه کنید تا خطوط ریزی را که می‌تواند علامت ترک‌های میکروسکوپی باشد، تشخیص بدهید.
تحلیل رفتن لثه‌ها
حساسیت مداوم دندانها به سرما یا گرما دلیل خوبی برای مراجعه به دندانپزشک است. خط لثه‌تان را با دقت بررسی کنید تا متوجه شوید که آیا لثه از روی دندانها عقب رفته است یا خیر. تحلیل رفتن لثه باعث می‌شود که احساس گرما و سرما راحت‌تر به عصب‌های دندانها منتقل شود.
پوسیدگی دندان یا بیماری لثه
اگر دندان حساس به سرما هنگام خوردن یا نوشیدن ماده‌ای سرد نیز درد می‌گیرد، احتمال دارد در مراحل اولیه پوسیدگی دندان یا بیماری لثه باشید. تجمع پلاک روی دندان و لثه موجب حساسیت دندان به سرما می‌شود و در نهایت به بیماری لثه و پوسیدگی دندان دامن می‌زند. 80 درصد حساسیت دندانی از خط لثه شروع می‌شود، بنابراین برای از بین بردن علت اصلی حساسیت دندان لازم است که از خمیردندان مناسب برای لثه‌ها استفاده کنید.
از بین رفتن پوشش روی عصب
عصب معمولاً با مواد خارجی در تماس نیست، اما اگر حساسیت، به ویژه حساسیت به سرما شدید باشد، فقط احساس می‌کنید که عصب بدون هیچ محافظی با مواد سرد در تماس است. علاوه بر حساسیت به سرما و گرما احتمال بروز حساسیت به لمس، مسواک زدن، شیرینیجات، خوراکی‌های شور و حتی هوا نیز وجود دارد. برای مثال نفس کشیدن در یک روز سرد باعث دندان درد می‌شود. اغلب بیمارانی که از حساسیت دندانها به سرما ناراحت هستند، از خوردن بستنی یا نوشیدنی‌های سرد خودداری می‌کنند و دندان‌هایشان را بعد از مسواک زدن به جای آب سرد با آب ولرم شستشو می‌دهند.
عاج دندان دارای تعداد بسیار زیادی کانال ریز، موسوم به توبول است که از عصب و پالپ دندان تا عاج کشیده شده است. این توبول‌ها حاوی آب هستند؛ تصور می‌شود که حرکت آب داخل این توبول‌ها علت بروز درد باشد. مواد سرد و گرم باعث منبسط شدن آب می‌شود و درد در نتیجه تحریک شدن عصب شروع می‌شود. حرکت هوا و نمک موجود در آب نیز به درد دامن می‌زند. شدت درد می‌تواند بسیار شدیدتر از آسیب واقعی باشد و به همین دلیل این واکنش یک واکنش اغراق‌آمیز است و اصطلاحاً حساسیت بیش از حد گفته می‌شود. دندان در این شرایط به محرک‌های عادی بیش از حد حساس می‌شود.
درمان حساسیت دندان به سرما و گرما
نخستین گام برای رفع حساسیت دندان این است که علت اصلی حساسیت دندان را درمان کنید. دندانپزشک درباره عادت‌هایتان خودآگاه و ناخودآگاهی از شما سوال می‌کند که می‌تواند در بروز حساسیت دندان نقش داشته باشد.
استفاده از خمیردندان ضدحساسیت
خمیردندان‌های ضدحساسیت را میتوانید از تمام داروخانه‌ها و فروشگاه‌های عرضه کننده خمیردندان تهیه کنید. مواد فعال مختلفی در خمیردندان‌های ضدحساسیت وجود دارد که توبول‌های عاج را مسدود می‌کنند و مانع از انتقال حس‌ها به عصب می‌شوند. میزان تاثیرگذاری مواد فعال موجود در خمیردندان‌های مختلف برای تمام بیماران یکسان نیست. اگر از یک خمیردندان ضدحساسیت نتیجه نگرفتید، خمیردندان دیگری را با مواد فعال متفاوت امتحان کنید. اگر چند خمیردندان را امتحان کردید، اما هیچ کدام کمکی به رفع حساسیت دندان‌های نکرد، از دندانپزشک بخواهید که خمیردندان ضدحساسیت مناسبی را برایتان تجویز کند.
خمیردندان ضدحساسیت باید مدتی روی سطح دندان باقی بماند تا اثر خود را به جا بگذارد. اگر خمیردندان بلافاصله اثر نکرد، نگران نشوید. در ابتدا هر بار که مسواک می‌زنید از خمیردندان ضدحساسیت استفاده کنید، سپس روزی یک بار با خمیردندان ضدحساسیت مسواک بزنید تا حساسیت دندان‌هایتان برطرف شود. برای این که بهترین نتیجه را بگیرید، دهانتان را بعد از مسواک زدنتان شستشو ندهید، در عوض خمیردندان باقیمانده در دهان را کاملاً تف کنید و بگذارید خمیردندان 30 دقیقه روی دندان‌هایتان بماند. از یاد نبرید که خمیردندان ضدحساسیت مینا یا لثه‌ها را ترمیم نمی‌کند و درمان قطعی حساسیت دندان نیست. اگر بعد از متوقف شدن علائم استفاده از خمیردندان ضدحساسیت را نیز قطع کنید، ممکن است مشکلات دوباره شروع شود.
مسواکتان و روش مسواک زدنتان را عوض کنید
افراد بسیاری مسواک را چنان محکم روی دندان‌هایشان فشار می‌دهند که مینای دندان را از بین می‌برند. این نتیجه اصلاً عادلانه نیست: شما فقط می‌خواهید به خوبی از دندان‌هایتان مراقبت کنید، اما پاداشی که به دست می‌آورید، حساسیت دندان است. هیچ‌گاه برای اصلاح روش مسواک زدن و جلوگیری از درد ناشی از این اشتباه دیر نیست.
اولین گام این است که مسواکتان را بررسی کنید؛ از یک مسواک فقط سه ماه میتوانید استفاده کنید، پرزهای مسواک بعد از این مدت اثرشان را از دست می‌دهند. گام بعدی این است که روش مسواک زدنتان را اصلاح کنید. حالت ایده‌آل این است که پرزهای مسواک را با زاویه 45 درجه در ناحیه تلاقی لثه‌ها با دندانها قرار بدهید. سپس با مسواک دایره‌های کوچکی را با ملایمت روی دندانها بکشید و اجازه بدهید که پرزهای مسواک به آرامی روی سطح دندان و خط لثه حرکت کند.
مسواک را محکم بالا و پایین و چپ و راست نکشید تا دندان‌هایتان ساییده نشود. دفعه بعد که دچار حساسیت دندانی شدید، سعی کنید مسواک زدن را با ملایمت بیشتری انجام بدهید. مطمئن باشید که از اثر این کار شگفت‌زده خواهید شد.
از محافظ دهانی استفاده کنید
دندان قروچه (براکسیسم) مشکل بسیار شایعی است که با روی هم ساییدن ناخودآگاه دندانها همراه است. دندان قروچه در خواب یکی از انواع شایع دندان قروچه است که فرد دندان‌هایش را فقط شب‌ها، بدون آن که متوجه باشد، روی هم فشار میدهد. اضطراب، اختلال‌های خواب یا استرس می‌تواند محرک دندان قروچه در خواب باشد، البته گاهی اوقات نمی‌توان هیچ علت مشخصی را برای دندان قروچه پیدا کرد. دندان قروچه شدید باعث ساییدگی مینای دندان می‌شود، در نتیجه عاج زیر مینا مشخص می‌شود و دندان به دما حساس می‌شود.
برای این که متوجه شوید آیا دندان‌هایتان را هنگام خواب روی هم فشار می‌دهید یا خیر، باید وجود علائم دیگری را به جز حساسیت به دما بررسی کنید. بسته به شدت دندان قروچه ممکن است صبح با علائمی مانند دندان درد، گردن درد یا درد فک روبه‌رو شوید. همچنین ممکن است دچار سردرد شقیقه‌ای بشوید یا حتی نتوانید دهانتان را به راحتی باز و بسته کنید. اگر فکر می‌کنید که دچار مشکل دندان قروچه هستید، بهتر است یک محافظ دهانی تهیه کنید و شب‌ها هنگام خواب در دهان بگذارید. محافظ شبانه (نایت گارد) اجازه نمی‌دهد که دندان‌هایتان را روی هم فشار بدهید و به مینای دندان آسیب بزنید.
مصرف خوراکی‌های اسیدی را کاهش دهید
خوراکی‌های ترش و اسیدی بدترین دشمن مینای دندان‌اند. اسید بعد از مصرف سودا، آب میوه، سس گوجه فرنگی و بسیاری از خوراکی‌های اسیدی دیگر روی دندانها باقی می‌ماند و لایه مینای دندان را که محافظ عاج است، از بین می‌برد. اگر مواد اسیدی مدتی طولانی روی دندان باقی بماند، در نهایت موجب بروز حساسیت به دما می‌شود. هر چه مینای دندان بیشتر ساییده شود، دندان در برابر خوردگی اسیدی آسیب‌پذیرتر می‌شود.
عادت‌های غذایی‌تان را بررسی کنید. خوراکی‌های اسیدی مانند آب گازدار را چقدر مصرف می‌کنید؟ قبل از این که دندان‌هایتان را مسواک بزنید، اسید چه مدت روی دندان‌هایتان باقی می‌ماند؟ هرچه اسید مدت بیشتری روی دندانها باقی بماند، مینای دندان آسیب بیشتری می‌بیند. وقتی احساس کردید که دندان‌هایتان حساس شده است، مصرف خوراکی‌های اسیدی را کاهش دهید. اگر نمی‌توانید این پرهیز غذایی را رعایت کنید، دندان‌هایتان را حداقل روزی دو بار مسواک بزنید. البته مواظب باشید که مسواک را محکم روی دندان‌هایتان نکشید.
از راه بینی نفس بکشید
برای این که جریان هوای سرد باعث تیر کشیدن دندان‌های حساس نشود، وقتی بیرون خانه هستید، دهانتان را با شال بپوشانید و از راه بینی نفس بکشید تا دندان‌هایتان در تماس با هوای سرد قرار نگیرد.
مایعات را با نی بنوشید
سر کشیدن نوشیدنی‌های خنک می‌تواند باعث شروع دردی غیرقابل تحمل شود. پس برای نوشیدن مایعات از نی استفاده کنید تا مایعات با دندان‌هایتان تماس پیدا نکند و احتمال تیر کشیدن دندان‌هایتان در اثر حساسیت به دما کمتر شود.
