حساسیت دندانی:علت و درمان

اگر دندان‌هایتان حساس شده باشد، بعضی کارها مانند مسواک زدن، نخ کشیدن و غذا خوردن باعث دندان دردی موقتی و تیر کشیدن می‌شود. حساسیت دندانی معمولاً پی‌آمد ساییدگی مینای دندان یا مشخص شدن ریشه‌های دندان است. البته این ناراحتی گاهی علل دیگری مانند پوسیدگی دندان، ترک خوردن، لب پر شدن یا شکستگی دندان یا به تازگی پر کردن دندان دارد یا از عوارض جانبی درمان‌های دندانپزشکی مانند سفید کردن دندان‌ها نشأت می‌گیرد.

دلیل حساسیت دندانی

هرچند ده‌ها دلیل را می‌توان برای حساسیت دندانی برشمرد، اما روند حساس شدن دندان‌ها در اصل یکی است؛ داخل دندان در تماس با جهان خشن خارج قرار می‌گیرد.

دندان‌های ما عمدتاً از عاج تشکیل می‌شود که به نوبه خود حاوی توبول‌های کوچکی پر از پایانه‌های عصبی حساس است. در حالت عادی مینا روی توبول‌های عاجی را می‌پوشاند و این لایه در برابر آسیب‌های خارجی از دندان محافظت می‌کند. اما اگر مینای دندان ساییده یا پوسیده شود یا ترک بخورد و محافظ بخش ظریف داخل دندان از بین برود، دندان حساس می‌شود.

اگر به صورت تخصصی به موضوع حساسیت دندان نگاه کنیم، نظریه هیدرودینامیک یک تفسیر رایج را ارائه می‌دهد. این نظریه به این ایده پایبند است که جریان مداوم مایع در داخل توبول‌های عاجی عامل اصلی برای ایجاد حساسیت دندان است. وقتی که مایع در دمای پایین انقباض پیدا کرده و در دمای بالا گسترش می‌یابد، مایع شیرین یا ترشی را به سمت بیرون حرکت داده و هوا آن را خشک می‌کند. این امر، مخاطبان مکانیکی موجود در عصب‌های توبول‌ها را فعال می‌کند؛ به عبارت دیگر، مقدار استاندارد مایع تغییر می‌کند و نتیجتاً حساسیت و درد به وجود می‌آید.

نکته‌های مهم درباره حساسیت دندان

• حساسیت دندان باعث ناراحتی شدید می‌شود و تیر کشیدن دندان خوردن و نوشیدن را دشوار می‌کند.
• حساسیت دندان نتیجه ساییدگی لایه فوقانی دندان یا مینای دندان است. در چنین حالتی لایه حساس و نرم‌تر داخلی دندان یعنی عاج بدون محافظ می‌شود.
• حساسیت دندان از هر 10 نفر تقریباً در 2 یا 3 نفر مشاهده می‌شود.
• حساسیت دندان در گروه سنی بزرگسال تا میانسال شیوع بالاتری دارد.
•  درمان‌های پزشکی و خانگی بسیاری برای از بین بردن حساسیت دندان وجود دارد.

علل

واقعیت این است که دندان‌های ما نسبت به تقریباً هر چیزی حساسیت فوق‌العاده دارد، کم مسواک زدن، به شدت مسواک زدن، خوراکی‌های اسیدی ترش یا شیرین، کثیف بودن دندان‌ها، به تازگی جرم‌گیری یا سفید کردن دندان‌ها، دندان قروچه کردن، شکلات سفت و … همه و همه باعث حساسیت دندان‌ها می‌شود، به همین دلیل است که رعایت بهداشت دهان و دندان بسیار مهم است. ساده‌ترین، سریع‌ترین، ارزان‌ترین و بدون دردترین درمان حساسیت دندان ها همان توصیه‌ای است که قرن‌ها سینه به سینه نقل شده است؛ پیشگیری بهتر از درمان است.

متداول‌ترین علل حساسیت دندان را در ادامه شرح می‌دهیم.

سفید کردن دندان‌ها

حساس شدن دندان‌ها، به ویژه دندان‌های کوچکتر مانند دندان‌های ثنایای کناری فک بالا و پایین تا چند ساعت پس از سفید کردن دندان‌ها نگران کننده نیست. حساسیت دندانی پس از بلیچینگ به این علت است که پراکسید (عامل سفید کننده) به عصب‌های مغز (پالپ) دندان می‌رسد. این عارضه طبیعی است و پس از چند روز برطرف می‌شود.

تحلیل لثه 

متاسفانه تحلیل لثه یکی از پی‌آمدهای طبیعی افزایش سن است. با بالا رفتن سن لثه تحلیل می‌رود و عاجی که لثه از آن محافظت می‌کرد، نمایان می‌شود. بیماری لثه انواع مختلفی دارد، اما عوارض ناشی از آنها یکسان است.

مسواک زدن شدید و نامناسب

اگر از مسواک سخت استفاده می‌کنید و دندان‌ها را با خشونت مسواک می‌زنید، باید بدانید که بدترین ظلم را در حق دندان‌هایتان می‌کنید و با از بین بردن مینای دندان باید منتظر حساسیت دندان‌ها باشید. دندان‌ها را به روش صحیح با مسواک مناسب مسواک بزنید.

دهانشویه و خوراکی‌های اسیدی

خوراکی‌های اسیدی مانند پرتقال، لیمو، و گریپ‌فروت ممکن است با اسید مرکبات که در آن‌ها وجود دارد، مینای دندان را تضعیف کنند. علاوه بر این، دهانشویه‌های حاوی اسید می‌توانند دندان‌های حساس را به افزایش حساسیت دچار کنند. برای حفظ سلامت دندان‌ها، ممکن است مفید باشد کمتر از خوراکی‌های اسیدی مصرف کرده و از دهانشویه‌های حاوی اسید با احتیاط استفاده نمایید. همچنین، مراقبت دقیق از بهداشت دهان و استفاده از محصولات مراقبتی با فلوراید می‌تواند به حفظ سلامت دندان‌ها کمک کند.

ضربه سخت

جویدن شکلات‌های سفت و یخ یا دندان قروچه کردن از عادت‌های مضر بسیاری از ما است. ترک خوردن و شکستگی دندان پایانه‌های عصبی مغز دندان را در معرض محیط خارج قرار می‌دهد. عصب‌های بدون محافظ در تماس با غذا یا ضربه ناشی از دندان‌های مقابل تیر می‌کشد، به علاوه باکتری‌ها نیز عصب‌ها را ملتهب می‌کند.

مصرف بیش از حد نوشابه

فرآورده‌های جانبی حاوی قند موجب ایجاد نرمی و فرسایش مینای دندان می‌شوند، که باعث آسیب‌پذیری بیشتر مینای دندان می‌شود. به همین دلیل، مصرف نوشابه‌ها بدون قند نیز کمترین ضرر را به دندان‌ها وارد می‌کند، اما هنوز هم این نوشابه‌ها به دلیل اسیدی بودنشان می‌توانند به دندان‌ها آسیب برسانند.

 درمان

مهم‌ترین اقدام برای درمان حساسیت دندانی مراجعه به دندانپزشک برای تشخیص علت مشکل و بررسی علائم حساسیت دندان است. به خاطر داشته باشید که علت‌های متفاوت نیازمند درمان‌های متفاوت است.

درمان‌های خانگی برای کاهش حساسیت دندان

چنانچه حساسیت دندان از مشکلات جدی دندان‌ها نشأت نگرفته باشد، می‌توانید حساسیت دندان را با رعایت توصیه‌های ساده زیر کاهش دهید:

• استفاده از خمیردندان فلوراید ضدحساسیت
• اصلاح روش مسواک زدن و خودداری از مسواک زدن خشونت‌آمیز
• تعویض مسواک قدیمی با مسواک جدید نرم یا فوق نرم
• کاهش مصرف نوشابه‌ها و غذاهای قندی و اسیدی
• متوقف کردن درمان سفید کردن دندان‌ها
• اگر دندان قروچه می‌کنید، بهتر است شب‌ها از گارد یا محافظ دهان استفاده کنید.

روش‌های تخصصی دندانپزشکی برای رفع حساسیت دندان

اگر دندان‌هایتان پس از رعایت توصیه‌های فوق باز هم تیر می‌کشد، به دندانپزشک مراجعه کنید تا مشکل‌تان با بهره‌گیری از یکی از درمان‌های زیر حل شود:

• فلورایدتراپی: از آنجایی که فلوراید به مینای دندان کمک می‌کند تا به طور طبیعی خود را ترمیم کند، فلورایدتراپی یکی از درمان‌های موثر رفع حساسیت دندان است. فلوراید را می‌توان به صورت وارنیش با قلم مخصوص یا به صورت ژل یا کف با تری دهانی روی دندان‌ها زد. درمان حساسیت دندانی با فلوراید باید چند بار تکرار شود تا نتیجه مطلوب به دست آید.
• اعمال عامل باندینگ روی دندان: لایه‌ای از سیلانت روی دندان‌های حساسی زده می‌شود که مینای روی آن از بین رفته و عاج‌شان مشخص شده است. به این ترتیب دندان با یک لایه محافظ به نوعی عایق‌کاری می‌شود.
• پرکردگی‌های ریخته و آسیب‌دیده باید ترمیم و تجدید شود.
• دندان شکسته با توجه به ماهیت شکستگی باید ترمیم یا کشیده شود.
• اگر دندان پوسیده باشد، باید پوسیدگی برداشته و با مواد پر کردن دندان جایگزین شود.
• عصب‌کشی در موارد جدی ضرورت می‌یابد. عصب‌کشی برای درمان مشکلات هسته نرم دندان (مغز یا پالپ دندان) انجام می‌شود. هر چند عصب‌کشی به نظر درمانی پیچیده و گسترده می‌آید، اما در واقع موفقیت‌آمیزترین روش برای رفع حساسیت دندان است.
• اگر بافت لثه روی ریشه دندان تحلیل رفته باشد، باید جراحی پیوند لثه انجام شود. مقدار کمی از بافت لثه از جای دیگری از دهان گرفته و به ناحیه تحلیل رفته متصل می‌شود. پس از این جراحی ریشه‌های نمایان دندان پوشانده می‌شود و حساسیت کاهش می‌یابد.

پیشگیری

مجدداً تأکید می‌شود که پیشگیری به عنوان روشی موثرترین و مطلوبترین برای حفظ دندان‌ها محسوب می‌شود. برخی از خوراکی‌ها به مقاومت دندان‌ها در برابر پوسیدگی کمک می‌کنند؛ مثلاً مصرف ماهی و چای سبز باعث افزایش میزان فلوراید در دندان‌ها می‌شود. اگر همراه با این خوراکی‌های مفید از خمیردندان حاوی فلوراید استفاده شود، تأثیر آن برتر خواهد بود. حضور کلسیم نیز بسیار حائز اهمیت است؛ این ماده در لبنیات بدون چربی، بادام، آجیل، پنیر و ساردین و همچنین در شربت قره‌قاط به وفور یافت می‌شود. همچنین، فسفر که در کنار مکمل‌های گفته شده و پروتئین‌هایی نظیر ماهی، تخم مرغ و گوشت قرمز وجود دارد، نقش مهمی در حفظ سلامت و قدرت دندان‌ها دارد.