دندانپزشکی نیز مانند تمام رشته‌های پزشکی در قرن بیست و یکم به سرعت پیشرفت کرده است؛ دراین‌بین دستگاه CAD/CAM مانند معجزه‌ای در دندانپزشکی است که درمان را برای دندانپزشکان و بیماران به یک اندازه آسان کرده است. در این مقاله با دستگاه کدکم (CAD/CAM) و تأثیر آن بر دندانپزشکی ترمیمی بیشتر آشنا می‌شوید.
دستگاه CAD/CAM در دندانپزشکی
طراحی به کمک رایانه (CAD) و ساخت به کمک رایانه (CAM) نرم‌افزارهایی هستند که در انجام درمانهای پیچیده دندانپزشکی به متخصصان کمک می‌کنند. فناوری CAD CAM در اواسط دهۀ 80 ابداع شد، اما به تدریج و با بهره‌گیری از پیشرفت‌های به دست آمده در علوم رایانشی امروزه به ابزاری تبدیل شده است که درمانهای دندانپزشکی را ساده‌تر، سریع‌تر و دقیق‌تر می‌کند. دندانپزشکان با استفاده از CAD/CAM ترمیم‌هایی مانند روکش دندان، ونیر، بریج، اینله و انله را از یک بلوک سرامیکی تهیه می‌کنند.
کدکم مستقیم،نیمهمستقیم یا غیرمستقیم
پیشرفت‌های به دست آمده در تکنولوژی CAD/CAM موجب شده است که امروزه با سه نوع متفاوت از CAD/CAM روبه‌رو باشیم:
CAD/CAM مستقیم
دندانپزشکان به کمک فناوری CAD/CAM مستقیم می‌توانند پروتز را در یک جلسه بسازند؛ تمام مراحل در مطب دندانپزشک انجام میشود. دندانپزشک قالب‌گیری نوری داخل دهانی را در مطب انجام میدهد و پروتزهایی مانند روکش‌های جداگانه، بریج موقت، ونیر سرامیکی، اینله و انله تهیه میشود.
CAD/CAM نیمهمستقیم
بیماران حداقل یک بار باید به دندانپزشک مراجعه کنند. از داده‌های جمع‌آوری شده توسط دندانپزشک برای طراحی پروتز (CAD) در مطب استفاده میشود یا داده‌ها در لحظه به لابراتواری آنلاین یا مرکز مجهز به دستگاه فرستاده میشود. ارتباط آنی به منظور تولید زیرساخت و قطعه زیبایی با سازنده پروتز برقرار میشود.
CAD/CAM غیرمستقیم
دندانپزشک قالب‌گیری را با مواد شیمیایی استاندارد به طور دستی انجام میدهد و مدل را برای مرکز مجهز به دستگاه یا متخصص تهیه پروتز ارسال می‌کند. بنابراین تمام مراحل این زنجیره برون‌سپاری میشود.
تصویر از چپ: اسکن، طراحی، ساخت
مراحل ساخت پروتزهای دندانی با دستگاه CAD-CAM به شرح زیر است:
آماده‌سازی: دندانپزشک پوسیدگی دندان را برمی‌دارد و مطمئن میشود که دندان برای چسباندن ترمیم آماده و تمیز است.
اسکن: دندانپزشک تصاویری سه‌بعدی را از دهان و دندان‌ها با استفاده از اسکنر داخل دهانی تهیه می‌کند.
طراحی: دندانپزشک یا کارکنان کلینیک ترمیم را با استفاده از تصاویر سه‌بعدی و نرم‌افزار CAD به صورت دیجیتالی ترسیم و طراحی می‌کنند. طراحی پروتز بسته به تجربه دندانپزشک و پیچیدگی ترمیم می‌تواند از چند دقیقه تا یک ساعت طول بکشد.
تراش: طراحی دیجیتال در این مرحله واقعیت پیدا می‌کند. بریج، دندان مصنوعی، اینله، انله، روکش، ایمپلنت یا ونیر داخل محفظه تراش مخصوص روی یک بلوک سرامیکی تراش داده و ساخته میشود.
سفارشی‌سازی: دندان جدید به گونه‌ای تغییر داده میشود تا بیشترین هماهنگی را با بقیه دندان‌ها داشته باشد و با استفاده از لعاب (گلیز) ظاهری طبیعی پیدا می‌کند.
حرارت دادن در کوره پخت: دندان سرامیکی نیز دقیقاً مانند سفال باید در کوره حرارت ببیند.
دستکاری‌های نهایی: دندانپزشک ترمیم حرارت دیده در کوره را پولیش می‌زند تا کاملاً طبیعی و بی‌نقص شود. اکنون روکش آماده چسباندن است.
در فناوری CAD/CAM از چه موادی استفاده میشود؟
با استفاده از دستگاه CAD/CAM در مقایسه با تکنیکهای قدیمی میتوان از مواد بیشتری برای ساخت انواع ترمیمهای دندانی استفاده کرد. مواد مورد استفاده به فرایند ساخت پروتز ـ تولید به روش کاهشی یا افزایشی ـ بستگی دارد و پروتزها عموماً زیبایی هستند. در فناوری CAD/CAM از رزین‌ها، انواع سرامیک (بلورهای زیرکونیا، آلومینا، آلومینوس، فلدسپاتیک و شیشه ـ سرامیک) و مواد ترکیبی استفاده میشود.
متخصصان امروزه بلوک‌هایی از مواد با رنگ کامل و طبیعی و بلوک‌هایی با سایه‌های چندرنگ در یک جهت (Empress CAD Multi) یا چند جهت (MkII Real Life) و حتی با درجات متفاوتی از شفافیت (Empress CAD and eMax CAD) را در اختیار دارند. همچنین تولیدکنندگان بلوک‌های سرامیکی کریستالی را نیز رنگ کرده‌اند.
فناوری CAD/CAM با استفاده از مواد گوناگون، علاوه بر آلیاژهای فلزی و فراورده‌های مورد استفاده در تکنیکهای قدیمی توانسته است انقلابی را در ساخت پروتزهای دندانی ایجاد کند و ترمیمهای تمام‌سرامیکی را استانداردسازی کند.
CAD/CAM چه تفاوتی با ترمیمهای قدیمی دندانپزشکی دارد؟
فرایند ساخت ترمیمهای دندانپزشکی با استفاده از دستگاه CAD/CAM و به روش متعارف قدیمی تفاوتهایی با هم دارند که میزان تلاش و زمان مورد نیاز از سوی دندانپزشک و بیمار از آن جمله است.
در بخش قبل به مراحل ساخت پروتز با استفاده از دستگاه CAD/CAM اشاره کردیم، اکنون ساخت ترمیمهای دندانپزشکی به روش قدیمی را بررسی می‌کنیم:
دندانپزشک از دندان‌ها قالب می‌گیرد؛
مدل تهیه شده به لابراتوار فرستاده میشود؛
تکنیسین لابراتوار مدل را سوار می‌کند و کست گچی دندان‌ها را می‌سازد.
دندانپزشک روکش، ونیر و … را با استفاده از کست گچی می‌سازد.
در مدتی که ترمیم در حال ساخت است، بیمار از ترمیم موقتی استفاده می‌کند.
اتمام مراحل فوق حداقل دو یا سه جلسه طول می‌کشد. دستگاه CAD/CAM نیاز به قالب‌گیری دستی، فرایندهای سخت و طولانی در لابراتوار و جلسات متعدد را از بین می‌برد. به‌علاوه ترمیمهای ساخته شده با دستگاه CAD/CAM دقیق‌تر و زیباتر است.
ضمناً فناوری CAD/CAM دندانپزشکی درمان ارتودنسی را آسان‌تر می‌کند، چرا که اسکن دیجیتال دندان‌های بیمار سریع‌تر و دقیق‌تر از قالب‌گیری و مدل‌سازی به روش قدیمی است. اسکن‌های تهیه شده در نرم‌افزار به کار برده میشود تا طراحی و انجام درمان ارتودنسی، به ویژه ارتودنسی نامرئی آسان‌تر و سریع‌تر شود.
از این گذشته بیماران می‌توانند نتیجه احتمالی درمان ارتودنسی را حتی قبل از شروع درمان ببینند. مزیت دیگر دستگاه CAD/CAM این است که درمان را برای بیمارانی آسان‌تر می‌کند که قالب‌گیری به روش قدیمی به دلیل رفلکس گگ شدید برای‌شان دشوارتر است.
مزایای استفاده از دستگاه CAD/CAM در دندانپزشکی
فناوری کدکم مزایای فراوانی هم برای دندانپزشکان، هم برای بیماران و هم برای پروستتیست‌ها دارد.
مزایای CAD/CAM برای دندانپزشکان
سریع، صرفه‌جویی در زمان و سهولت استفاده
قالب‌گیری نوری چند مرحله از زنجیره ساخت پروتز را حذف کرده و در نتیجه تولید پروتز سریع و کارآمد شده است. به این ترتیب در زمان صرفه‌جویی میشود و پروتکل استاندارد با نیاز کمتر به دستکاری‌های ظریف و وقت‌گیر تولید میشود. البته سرعت بالا به قیمت کاهش اطمینان به دست نمی‌آید و پروتز تولید شده کاملاً مطمئن است.
افزایش بهره‌وری و بازدهی
همان‌طور که گفته شد تکنولوژی کدکم زمان ساخت پروتز را کوتاه‌تر می‌کند و به این ترتیب بهره‌وری را بالاتر می‌برد. از این گذشته در صورت استفاده از فناوری CAD/CAM مستقیم، تعداد جلسات ساخت پروتز به فقط یک جلسه تقلیل می‌یابد. به این ترتیب بازدهی روزمره کلینیک تضمین میشود.
بالاتر بردن دقت، یکپارچگی و قابلیت ردیابی
پروتکل عقلانی حاصل از CAD/CAM تعداد مراحل زنجیرۀ ساخت پروتز و در نتیجه احتمال بروز خطا را کاهش میدهد و به این ترتیب ترمیم‌ها دقیق‌تر میشود.
به علاوه از فناوری دیجیتال میتوان برای حصول اطمینان از ثبات دستگاه‌های پزشکی و بهینه‌سازی قابلیت ردیابی استفاده کرد.
گسترش زرادخانه درمانی
دندانپزشک مواد و امکانات جدیدی مانند چاپ سه‌بعدی را در اختیار دارد که انجام دادن درمان‌ها و عمل‌های متنوع را به صورت روزمره برایش ممکن می‌سازد. مهارت پیدا کردن در تکنیک دیجیتال مستلزم گذراندن دوره آموزشی برای یادگیری روش‌های کار کردن با مواد جدید، آشنایی با ویژگی‌ها، کاربردها و محدودیت‌های خاص مواد و مطلع شدن از قابلیت‌های ابزار جدید از دوربین‌های داخل دهانی و اسکنرها و مواد قالب‌گیری (سیلیکون یا آلژینات) گرفته تا دستگاه‌های کنترل عددی (NCMT) و نرم‌افزار CAD/CAM است. به این ترتیب دندانپزشکان می‌توانند مهارت‌های حرفه‌ای‌شان را ارتقاء دهند و از آنها در عمل‌های روزمره بهره بگیرند.
بهبود تصویر برند
گستره وسیع مواد مورد استفاده و راهکارهای درمانی جدید حاصل از به‌کارگیری CAD/CAM این مزیت را در اختیار دندانپزشکان قرار میدهد تا خود را از طریق بهبود کار و پلتفرم فنی مطب از رقبایشان متمایز سازند و نسخه مدرن‌تری از دندانپزشکی را به بیمارانشان ارائه دهند.
برای بیماران
ارتقاء کیفیت درمان‌ها
تکنیک CAD/CAM بیماران را از ترمیم‌هایی برخوردار می‌سازد که علاوه بر زیباتر، زیست‌سازگارتر و زیست‌تقلیدی‌تر بودن، دقیق‌تر نیز هستند.
مادیت‌زدایی از مراحل زنجیره ساخت پروتز موجب از بین رفتن بی‌دقتی‌های ذاتی در تکنیکهای قدیمی شده است. امروزه با توجه به ابداع مواد جدید و نوآورانه لازم است که استانداردهای کیفیت و ایمنی به سرعت دربارۀ محصول نهایی تعریف شود تا اطمینان حاصل شود که ترمیمهای ساخته شده با استفاده از دستگاه CAD/CAM از کیفیت بالایی برخوردار است.
راحتی بیماران
دستگاه CAD/CAM مرحله قالب‌گیری با آلژینات یا سیلیکون را که به نظر بیماران بسیار سخت و آزاردهنده بود، حذف کرده است. حذف این مرحله مزیت بسیار مهمی برای بیماران است. یک بار بی‌حسی به جای دو بار بی‌حسی و حذف مرحله واسط دو مزیت انکارناپذیر حاصل از استفاده از دستگاه CAD/CAM است. به علاوه فناوری CAD/CAM تعداد جلسات را کمتر و جلسات درمان را کوتاه‌تر و راحت‌تر کرده است؛ حتی بعضی درمان‌ها را به کمک CAD/CAM مستقیم میتوان در یک جلسه که شامل آماده‌سازی نیز میشود، انجام داد.
کاهش هزینه
کوتاه شدن زمان ساخت پروتز و کاهش منابع انسانی مورد نیاز در کنار نوپا بودن این بازار موجب کاهش هزینه‌های درمان شده است.
مزایا برای پروستتیست‌ها
مزایای ذکر شده برای دندانپزشکان درباره متخصصان ساخت پروتز نیز صادق است. پروستتیست قالب دیجیتال بسیار دقیقی را در لحظه دریافت می‌کند که خطاهای احتمالی در قالب‌گیری دستی را کاهش میدهد و در نتیجه کل فرایند را سریع‌تر و کارآمدتر می‌کند.
