کجی، نامرتبی، بی نظمی، به هم ریختگی و شلوغی دندان‌ها

اکلوژن اصطلاحی است که به ردیف و منظم بودن دندان‌ها اطلاق می‌شود. دندان‌ها در حالت ایده‌آل باید به راحتی روی هم قرار گیرند و به‌هم‌ فشرده یا فاصله‌دار نباشند. همچنین هیچ یک از دندان‌ها نباید چرخیده یا کج باشد. دندان‌های فک بالا باید اندکی روی دندان‌های فک پایین را بپوشاند، به گونه‌ای که برجستگی‌های دندان‌های آسیاب پایین داخل شیارهای دندان‌های آسیاب بالا قرار بگیرد.

انحراف از اکلوژن ایده‌آل، مال‌اکلوژن نامیده می‌شود. این انحراف انواع گوناگونی دارد، در هر حال انحراف از هر نوعی که باشد عوارض متعددی را در پی دارد. مرتب بودن دندان‌های بالا برای جلوگیری از گاز گرفتن گونه‌ها و لب‌ها ضروری است، حال آن که مرتب بودن دندان‌های پایین برای جلوگیری از گاز گرفتن زبان ضروری است.

علل نامرتبی دندان‌ها

نامرتبی و بی‌نظمی دندان‌ها معمولاً ارثی است، به این معنا که از نسلی به نسل بعد منتقل می‌شود. عارضه‌ها یا عادت‌هایی از قبیل موارد زیر وجود دارد که شکل و ساختار فک را تغییر می‌دهد:

• شکاف لب و کام (لب شکری)
• مکیدن مداوم پستانک پس از 3 سالگی
• استفاده طولانی مدت از شیشه شیر در دوران خردسالی
• مکیدن انگشت در دوران خردسالی
• آسیب‌هایی که منجر به کجی و انحراف فک شود.
• تومور در دهان یا فک
• دندان‌های بدشکل یا نهفته
• ترمیم نامناسب که باعث می‌شود دندان‌های پر کرده، روکش شده یا سیم‌کشی شده به خوبی روی هم قرار نگیرد.
• انسداد مجرای هوا (تنفس از راه دهان) که آلرژی یا بزرگ شدن لوزه‌ها یا لوزه سوم از علل آن است.

انواع

در ادامه انواع مشکلات مربوط به بی‌نظمی و نامرتبی دندان‌ها را بررسی می‌کنیم.

آندربایت

به جلوتر بودن فک پایین از فک بالا آندربایت گفته می‌شود. در این حالت دندان‌های پایین دندان‌های بالا را می‌پوشاند. این مشکل نه تنها حالت ناخوشایندی به صورت می‌دهد، بلکه باعث می‌شود بیمار هنگام جویدن و صحبت کردن احساس درد و ناراحتی در فک داشته باشد.

اوربایت

اوربایت برعکس آندربایت است، یعنی این بار فک بالا جلوتر از فک پایین است. اوربایت در بعضی موارد آن‌قدر شدید است که دندان‌های پایین به سقف دهان می‌خورد و به درد و مشکلات مختلف هنگام جویدن دامن می‌زند.

کراس بایت

کراس بایت عارضه‌ای است که دندان‌های بالا داخل دندان‌های پایین قرار می‌گیرد. کراس بایت غالباً به انحراف فک و عوارضی چون اختلال مفصل گیجگاهی ـ فکی منجر می‌شود.

اپن بایت

اپن بایت به حالتی گفته می‌شود که دندان‌های بالا و پایین به خوبی روی هم قرار نمی‌گیرد. این مشکل معمولاً در کودکانی مشاهده می‌شود که انگشت شست خود را می‌مکند یا زبانشان را همیشه به دندان‌هایشان فشار می‌دهند.

جلو بودن دندان‌های پیشین بالا

دندان‌های پیشین فک بالا بسیار جلوتر از دندان‌های پایین است. دندان‌های پایین گاهی آن‌قدر که باید جلو نیست.

فاصله‌دار بودن دندان‌ها

دندان‌های بیماران گاهی به دلیل دندان غائب یا زیاد بودن فضا در دهان فاصله‌دار است. متخصص ارتودنسی می‌تواند مشکل فاصله بین دندانی را با درمان‌های زیبایی اصلاح کند، چنانچه مشکل برطرف نشد، دندان‌ها معمولاً سیم‌کشی می‌شود.

شلوغی و به‌هم‌فشردگی دندان‌ها

به‌هم‌فشردگی و شلوغی دندان ها مشکل بسیاری از بیماران است، در این حالت دندان‌ها روی هم می‌افتد یا کج می‌شود. برای اصلاح مشکل دندان‌ها معمولاً سیم‌کشی انجام می‌شود تا فضای دهان افزایش یابد و دندان‌ها مرتب شود. گاهی نیز لازم است برای ایجاد فضا دندان کشیده شود.

مشکلات مربوط به هم‌ترازی خط میانی دندان‌ها

متناسب بودن میدلاین (خط وسط دندان‌ها) به شیوه روی هم قرار گرفتن دندان‌های عقب دهان اشاره دارد و چندان بر بایت دندان‌های پیشین متمرکز نیست. مشکلات مربوط به هم‌ترازی میدلاین عوارضی را برای فک و عملکرد مناسب دندان‌ها ایجاد می‌کند.

طبقه‌بندی مشکلات فک و دندان

مال اکلوژن به سه نوع اصلی به شرح زیر تقسیم‌بندی می‌شود:

کلاس 1

مال اکلوژن کلاس 1 به حالتی گفته می‌شود که دندان‌های بالا جلوتر از دندان‌های پایین قرار بگیرد. بایت در این نوع مال اکلوژن مناسب و عادی است و میزان همپوشانی اندک است. مال اکلوژن کلاس 1 شایع‌ترین نوع است.

کلاس 2

مال اکلوژن کلاس 2 حالتی است که اوربایت شدید وجود داشته باشد. این اختلال که رتروگناتیسم نیز گفته می‌شود، به معنای جلوتر بودن بیش از حد فک و دندان‌های بالا از فک و دندان‌های پایین است.

کلاس 3

مال اکلوژن کلاس 3 حالتی است که آندربایت شدید وجود داشته باشد. این اختلال که پروگناتیسم نیز گفته می‌شود به جلوتر بودن فک پایین اشاره دارد. در این حالت دندان‌های پایین فک و دندان‌ها بالا را می‌پوشاند.

عوارض نامرتبی و بی‌نظمی دندان‌ها

عوارض ناشی از نامرتبی دندان‌ها ممکن است خفیف تا شدید باشد:

• به‌هم‌ریختگی و کج بودن دندان‌ها
• به هم خوردن تناسب صورت
• گاز گرفتن مکرر و غیرارادی داخل گونه‌ها یا زبان
• احساس ناراحتی هنگام جویدن یا گاز زدن به غذا
• بروز مشکلات گفتاری و نوک زبانی حرف زدن
• تنفس از راه دهان به جای بینی

تشخیص

نامرتبی دندان‌ها و روی هم قرار نگرفتن آنها معمولاً در جلسات معاینه دوره‌ای تشخیص داده می‌شود. دندانپزشک دندان‌ها را معاینه می‌کند و برای اطمینان از وضعیت دندان‌ها دستور عکسبرداری می‌دهد. اگر نامرتبی و کجی دندان تشخیص داده شود، مشکل بر اساس نوع و شدت آن طبقه‌بندی می‌شود.

درمان

درمان مشکلات مربوط به بی‌نظمی و نامرتبی دندان‌ها در سنین پایین آسان‌تر، سریع‌تر و ارزان‌تر است. درمان ارتودنسی بهترین نتیجه را بر روی کودکان و نوجوانان به دست می‌دهد، چون استخوان‌ها در این دوران هنوز نرم است و دندان‌ها راحت‌تر حرکت می‌کند. ارتودنسی 6 ماه تا 2 سال طول می‌کشد؛ طول درمان به شدت مشکل و گستردگی اصلاح لازم بستگی دارد.

درمان اختلال‌های به‌هم‌ریختگی دندان‌ها در بزرگسالان نیز غالباً موفقیت‌آمیز است، اما مدت بیشتری باید از بریس یا دیگر وسایل ارتودنسی استفاده شود. اکثر بیماران دچار مال اکلوژن خفیف نیازی به درمان ندارند؛ اما اگر اختلال بایت شدید باشد، دندانپزشک بیمار را به متخصص ارتودنسی معرفی می‌کند. متخصص ارتودنسی درمان مناسب را با توجه به نوع اختلال بایت توصیه می‌کند.

بریس یا دیگر وسایل ارتودنسی

سیم‌کشی دندان‌ها به منظور اصلاح موقعیت دندان‌ها انجام می‌شود. بریس دندان‌ها را به آهستگی به سمت موقعیت صحیح حرکت می‌دهد. همچنین با استفاده از بریس می‌توان فک کودک را نیز به موقعیت مناسب هدایت کرد.

کشیدن دندان

اگر شلوغی و به‌هم‌فشردگی دندان‌ها نیز بخشی از مشکل باشد، کشیدن دندان برای اصلاح طرح لبخند ضروری خواهد بود.

ترمیم دندان‌های ناهموار

دندان‌ها را می‌توان تراش داد، تغییر شکل داد، با باندینگ اصلاح یا روکش کرد. ترمیم‌های تغییر شکل داده و وسایل ارتودنسی آسیب‌دیده باید ترمیم شود.

جراحی فک

جراحی فک که به منظور بلند یا کوتاه کردن فک انجام می‌شود، به ندرت ضرورت می‌یابد. سیم، صفحه یا اسکرو (پیچ) برای پایدار کردن استخوان فک به کار برده می‌شود.

پیشگیری

کنترل کردن عادت‌هایی مانند مکیدن انگشت ضروری است. تشخیص و درمان زودهنگام مشکل دوره‌ی درمان را کوتاه‌تر و درمان را موثرتر می‌کند.